Голос Талыша


Известные события, произошедшие с моей семьей за последние годы, всколыхнули нашу жизнь до основания.

Axtarış

Tolışi xəbon

Xıdo rəhmətkə Əli Rzayevi... 
Fərzəndon 
Bastari musibət (aktual hukayət) 
Bə çəmə alimə zoon afərin bıbu 
Aydın müəllimi de şair Xilqəti musahibə 
Çı mardə odəmi nomi bə jurnali redaksiyə heyət çokonə dənəmon? 
Tolışi mətbuat tarixədə tojə cən - "Aləm" jurnal çapo beşə 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (6) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (5) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (4) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (3) 
"KUL" sıxani mənon 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət (2) 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət 
“Honi çəşmə"ro vəsə 
ÇE? ÇI? 
Əv kiye? 
Şahmirzə Tolışəxun - 60 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Baləddin VEŞO şeronədə pencli janr 
De şair Baləddin VEŞO müsahibə 

Top

Новрузали Мамедов
Марьям МАММАДОВА. Трагедия одной семьи. 2013
ГИЛАЛ МАМЕДОВ на свабоде!
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ
ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı

Statistika

Tolışi xəbon

Главная » 2012 » Апрель » 28 » Əloləon yaxud çe xəlğiku şəyon bı xəlği oqardedən
14:33
Əloləon yaxud çe xəlğiku şəyon bı xəlği oqardedən
                      
Sıftədə səlom doydəm bə şəxson ki, ıştə şinə umrışon həsr kardə bəştə xəlqi hınəsənəti , dəçəy mədəniyəti, folklori-qəpə ədəbiyoti umute, dastko bedən de bədiyə ofeyəvonəti.

Esət Lankonədə bənə Əşrəfi Sərxani,  Əli Nasiri, Barat Qasımovi, rəhmətşə Əyyubzodə Əmiri, Rza Musayi, Masaliədə bənə Xanəli Tolışi, Əbdul Rza, rəhmətşə Bəhmən Salehi, Ostoroədə bənə Hilali, Zohrabi Fərmoni, Mehmon Qərəxoni,  Likədə bənə Nəriman Əğəzodə, Fəxrəddin Əboszodə kam-kamə ruşinfikon mandən ki, de tolışi bədiyə sənəti, ya dəçəy folklori otırneəti dastko bıbun.

Tojə pərəsəyon vey həvəs kardedən bə biznesi, umutedənin xəlğiyə tarixi, qırdə kardedənin folklori, otırnedənin elmi-ədəbiyoti, noğo doydənin bə hınəsənəti, meyl kardedənin ımoni nəşr karde, bə omə nəslon ərməğon karde, ya çı yodo bekardedən, yaən bəy biqonə mandedən.

Ha Tolışi ğeyrətmandə zoon, ərbobə avlodon! Bə ruşinfikon dastək bibənən, bidə ıştə dastənıvıştəyon, folklorə-bədiyə əsəron, elmiyə səkıştəyon çap bıkən, rujnomə dərc bıkən...
Tolışi folklorə  janron veyin, çəvonədə qıleyən de "Əlolə”  sıxani bino bıə 7 hıccəynə dısətrə-sesətrə peğandəyonin. Çı janri tarix de bə ğədimə əsron riz kardedə. B.V. Milleri votəynə, de bə sıftənə  era 7-6-nə  əsron abidə-bə "Avesta” ğaton beşedə (15) Hejo əloləon dısətr beyən, peşo bə sesətr-çosətrə şeir oqardeyən nişo doydə ki, çanədə ğədime ın janr.
Əloləon əslən vəsfi-hal, yəni mərasimə, məişətə nəğməyin, restə mahneyin:

Əlolə loku-loku,
Boylim şedə bə Boku.
Hovə ğıbon.

Əloləm  vişə-vişə,
Boyli bığ ətrə şişə.
Hovə ğıbon. (4. 196)

Əloləon  həmən sosialə-siyasiyə məzmun ifadə kardedən:

Əloləm həmə qandım,
Deşmeni  səy və  pandom.
Dodo ğıbon.

Əloli eşandəme,
Vılə do nişandəme,
Dodo ğıbon (12)

Yəğın bəhandon  nəzə  cəlb kardışe ki, çı dısətron (sesətron) sıftənə sıxan qa "Əlolə, ” qa "Əloləm”, qaən "Əloli” şiklədə oko bedə. Bə yod dənəmon ki, tolışiədə nozə kardeədə Li/Le peşsıxan (Ədat) əlovə bedə bə mıraciə sıxanon.  Məsələn, nənəle, dədəle, kinəli, boyli...İyən bə yod biəmon ki, tolışiədə mıraciə (ovardə) nidonədə qıleyən "ə” hisob bedə. Məsələn, ə kinə, ə zoə, ə merd, ə lo...

Umumən "əlolə” sıxani mənə çiçe? Sıftə oşnə bıbəmon  de "lo” sıxani mənəyon:
1. Lo (pərəndə nom):-sipiə lo, syo lo, lo pər, qo pər.
2. Lo ( loh, lovhə, daskə):-Beşi bə lo, dərsi qəp bıjən.
3. Lo-lov:
a) (otəş, bəlo)...Əğıl ni ki, otəşe, loye lo!
b) (yas, matəm)..Bınıştəmon bəşti lo!
4. Lo//lo qəte:
a) mardə odəmi həxədə vote-bəme. 
b) zıvonnıbıre, zıvon qəte, zıvonbəzıvon be...
 Demı lo qətedəş?
5. Lo-Lu (təbəğə, ğat, lay)
Lobəlo be (olət) Lefi lo. Təlo(tani lo).
6. Lo (nido)
Şanqovəsə kaq-kijon bə lon dənəsəy  sədo kardedən:
-Lo,lo,lo...
7. Lo-lo (lo-lo je, lo-lo vote)
Hırdənım dənə bə qofe, lolo bıjən- bıhıti.
(Səkırt: Esət ləyləy, hətta laylay votəkəsən veye. Fəqət çəmə nənon loloşon votə, votedənən!)

Xosə balam, ha lolo,
Nozə balam, ha lolo (10, № 2)

8. Lo həmən "qırdə be, səbəsə doy, bə iyəndı sədo doy” mənədə oko doə bedə. Ə.Əhmədov bə "lo” sıxani bı mənə vey təkid mandedə. Səlo je, səlo vote...sıxanon misal vardedə.(5).
Hisob kardedemon ki, təhrif bıə "halay” sıxanən de həmonə "lo”  sıxani əlağəyne.
"Hallə” nomədə hənəkımon  heste: Hırdəsə-nuperəsə cıvonon dəşedən bə iyəndı kəş, devrə jəydən-mandedən vəbəvə, pevaştedən -eqinedən, de ritmi peğandedən:

Hallə, hallə, bə qıjlə,
Sığım ğande bə kəjlə...

"Həlo” (əslən ərəbi: halə) sıxanən heste, sıftəynə mənəş jıqoy: "Ovşumi , ya həşi qırdo-kəno bə çəş çiyə dairə, devrə”(7)

Tolışiədə "həlo qəte, həlo be, həlo tankarde, həlo jəy...”, "qırdə be, devron qəte, bənə həlo şoğ bıdə olət...mənədə oko doə bedə.

Mıxləs, bə penə mənəyon istinodən jıqo səkıştə doy bəbe ki, "əlolə”- "ha-lo-lə” (nozə şiklədə), "həlole-həloli-həlolə-əlolə” be bəzine tarixi restə ğatonədə. Buturum peqəteədə ədəbiyotədə haliədə  "əlolə” sıxani se mənədə oko doydən:

 1. Kandımuzi çı ləlqılonku, vılonku, zizonku peqətə-kəşə şirə (nektar)...
Votedən: Bənə əlolə tırşe. Əlolə nim ki, harki mıni bıçəşi, bışu.

 2.    Tolışstonədə bemə bejəni nom, zizəynə aləf. (6)

Bəşem əlolə çıne,
Bicor bə nənon qıne.
Şartukon rəsə vaxte,
Zardə huşon reçine.        (Ziyafət Paşayev)  (18)

 3. Kəynəsə jiə tolışə şair (insoni nom.)
Oxo folklorə  nımunəon sıftədə əslən mıəllifışon bıə, peşo sıxan qəvbəqəv şeədə, nəslbənəsl ovaşteədə, təbii ki, mıəllifon yodo beşedən. Peqətəmon tırkə çosətron ki, bə kali haft hiccəynon "Bayatı” votedən, har məzmunədə bıbuən, tarixi otırnəyon nuşu doydən ki, mıəllifışon bıə. Məsələn, "Bayatılar” (B.1977. 328 səyfəynə) kitobədə 27 mıəllifi  boyation doə bıən. Çəvon ən veyə nominəyon de "Əzizi”, "Aşıq, Aşiq”, "Eləmi” sıxanon (ğəlibon) bino bıən. (3) Fəqət  vey çosətron iminə sətrədə hiç nomən kəşə bedəni, cəmi ço hıccə votə bedə ki, əvən bo peşonə misron fik-fami sərrost vote hozıəti xoto. Jələvonon bə kərkukon (İraq) aid kardedən. (16)

Çoçin əve ki,  B. V. Miller  bə "əlolə” sıxani jıqo izoh doydə: "Alola k.` to svetuşee derevo , buzina” (?) (4, 197) yəne "vıl okardə do, əlel? Yəğın ki, mıəllif "əlel-əlolə” sıxanon hərfən bə iyəndı mandeku jıqo hisob kardedə ki, əvon eyni sıxanin.

Niyo karde lozim ni ki, tolışə mahneon, nəğməon, peğandəon, co folklorə  nımunəon veyni bə tırki peqordınyə bıən, bə tırkiən ifa bedən. Hətta çı Kəkəlosi  "Əvəsor” (Ostoro), çı Sepoədi "Hovon” (Lankon), çı Mədo "Halay” (Masallı) tolışə folklorə ansamblonən vey kərə bə tırki handedən.

Hələ əy votedənim ki, hətta bə tırki peqordıniə bıə folklorə nımunəon  çanə təhrif bedən. Məsələn, "əlolə” ədəbiyotonədə  "yaleləm”, "ay leyla”, "ay lo, lo..”, "ya ləy le” şiklədə oko bedə. (I. 32-34)

Hətta "Halay” folklor ansambli kinon bo handeo bə restə  mandeədə sıftə-sıftə  iyəndıku jıqo sədo kardedən:

I dastə: Ay lo,lo,lo.....
II  dastə: ya ləy-le.....(15,44,109)

Həm məzmuno, həm şiklo əloləon nobənoyin. Əslən dısətr bıə əlolə ifo beədə, handə beədə sesətrən, hətta çosətrən votə bedə. Çumçıko əy ki votedəbu-seminə  sətrədə ıştə nomi kəşedə, "dodo ğıbon”, "hovəş ğıbon”.... Yaən bəki mıraciə (ovardə ) bedəbu çəy nomi qətedə: "çımı balə”, "çımı nənə”. Məsələn:

Əloləm marze-marze,
Ə boylim boloş barze.
Nənəş ğıbon bətı, balə,
Ə boylim boloş barze.
 
Əlolə vıle, vıle,
Zülfiyyə çımı dıle.
Hovəş ğıbon. (18,18)

Dısətrə-sesətrə şeiron (nəğməyon, mahneyon) bə qədimə xalqon məxsusin. Bı mənədə əloləon yolə faktorin ki, tolışon de yaponon iyən de co Şərqə xalqon i sırədə mandedən.
   
Tolışə folklorədə çosətrə-pencsətrə...şeirə janronən veyin. Bə kaliyon "vərsəğe”ən votedən:

Əv ki, bəmı pəvənde,
Çiç kardedə çəğənde?
Əçe lıput bəmıno
Həm şıkalat, həm ğənde.
         
Bə çayım ğənd eğande ,
Çı deşmeni  kəm ğande.
Bətı xələt anqışte
Deştə dəynəm vığande. (14)

Şubə ni ki, jıqo çosətron peşonə əsron məhsulin. T. Bayraməlibəyovi, B.V. Milleri i.c. folklorşınosə alimon Tolışə məholədə qırdəkardə materialonədən oşko vinde bedə ın hol. Az hejo bı  fikədə bıəm ki, harçi oqəte-haşte əbıni bə dədə-bobo, nənə-inəyon yodi  umu, peşti-pur be əbıni bə devronı;  çanə di ni, bəpe mıasirə şairon, ruşinfikon bısoxton-peğandon, bınıvışton tojə-tojə folklorə nımunəon, tojə nəfəs bıdən bə folklorə janron, bıjivnon elə ədəbiyoti.
   
Xıdo bə Xanəli Tolışi - bin nominə şairi xəşəconi bido ki,  bə nav dəşə bı koədə, kanə əsronku bəməno peyğom mandə- bə əloləon tojə nəfəs vardedə, əy bənə lirikə janri edaştedə bə əhandon, bı janrədə nobənoə məzmunədə şeiron nıvıştedə:

Əloləm bande-bande,
Ə boylim vəyə vande.
Bə çəşon dodo ğıbon.

Əlolə dəynə-dəynə,
Avdılla bome kəynə?
Omə ron dodo ğıbon.

Əloləm dəlo-dəlo,
Əğəm şə bə Kərbəlo.
Bə şə ron  dodo ğıbon.

Əloləm mutə-mutə,
Laləzar hejo hıtə.
Bə çəşon dodo ğıbon (17)
    
Bı qədimə folklorə janri mınən( çı sətron muəllif) tojəti varde piyəme, dısətrə-sesətrə əloləon bə çosətrım rosniyə. Çumçıko mımkun bedə fiki purmənə, ojə-oşko, sərbəst, reçin, qeş ifadə karde.

Məsələn:
 
Əlolə, səy səbənom,
Sıə xonçə səysə bənom.
Bızınım mını pidə,
Iştı ronsə sə bənom.(I)

Həzosə vey əlolə, kırdi, lolo...cəm kardəme. İ poəy bə xosə bəhandon edaştəme.(I) Çı zəhməton peyədə jıqo qıle niyyətim qətə, rublikam peqətə: "ÇE XƏLQİKU ŞƏYON BI XƏLQİ OQARDEDƏN”. Yəni çoknə ki, tolışiədə bıə veyə folklorə nımunəon dəvardə əsri 50-nə soronku jıqo bə tırki peqordıniə bıə, tırki mol bıə. Çəmə qıyədə yolə ğarze ki, əvoni sənibəçəton bə tolışə  xəlqi oqordınəmon.
    
Bə çəş  çiə  nırəsə cəhət əve ki, kali ənıvışton, odəmon "boyati” votedən  bə çəmə hafthiccəynə  çosətron. Yəni bino kardedən  "az aşığim”, "əzizim” i.c.ğəlibon bə tolışə şeiri  tətbiq karde , çoknə ki, tırkiədə bedə,  dəçəy təsiri şeer peğande, nıvışte. Halonki çəmə ıştəni hestemone  reçinə  ğəlibon, ıştənə şeerə janron, çokə ənənəon. Çosətron  sədə  "əlolə”, kırdion sədə  "ha dodo, ha nənə, ha balə..”, loloon sıftədə "ha lolo” bənə bimi sıxanon vote, ifa karde həniən  vey ğədime, əvoni jivnie lozime, co xəlqi emə-beməyon ne!

İstifodə biə ədəbiyyot:
1. A. Bayrami "Əloləon, kırdion”, B. 2009, 94 səh.
2. B. Qasımov "Çı əlolə resəynə mahneon”, "Tolışi Sədo” № 59,60. 2002.
3. "Bayatılar”. B. 1977. 328 səh.
4. B.V. Miller "Talışskie teksti”.M.1930.
5. Ə.Əhmədov  "Folklor nümunələri”. "Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti.1970.iyun.
6. Ə.İsazadə, N.Məmmədov. "Xalq mahnıları və oyun havaları”. B. 1975.
7. "Farsca-azərbaycanca lüğət”. I cild. Tehran. 1999
8. F.Səadət. "Azərbaycanın cənub bölgəsinin talış mahnıları”B. 2006
9. H. Məmmədov. "Tolışi folklor”. "Tolışi sədo”. 1992. № 3-10.
10. "Honi”. "Mərəkə” ədəbi məclisi orqan. 1989. № 2
11. "Leninçi” ("Lənkəran”). Tolışə səhifəyon. 1990-1993.
12. M.Nəsirli "Talış mahnıları”. B.1931.
13. N.Məmmədov. "Tolışə-urusə-tırkiə luğət”. B. 2006
14. "Talışskiy vestnik”. №-4.2000, № 15.2006
15. "Toy və halay mahnıları”. B. 1980.
16. "Xalqımızın deyimləri”. B. 1986.360 səh.
17. X. Tolış. "Əloləon”. "Tolışi sədo”. № 5.2003.
18. Ş. Bayramov, F. Şabanova "Talış bölgəsinin nəğmələri”. B. 2004



Allahverdi BAYRAMİ,
"Tolışon Sədo” nöm: 14 (26) 21 aprel 2012,
iyən nöm: 15 (27) 28 aprel 2012


 

Просмотров: 1804 | Добавил: admin | Рейтинг: 5.0/2
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]

Sayta giriş

Xəbər xətti

ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı 
Talış xalqı Azərbaycanda yarımkölə şəraitində yaşayır 
Milli azlıqlarla bağlı Avropa Şurasından Azərbaycana tövsiyələr verilib 
Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının Azərbaycan ictimaiyyətinə MÜRACİƏTİ 
Prominent Talysh activist dies in prison in Azerbaijan 
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ 
ŞİMON! 
Ази Асланов - Генерал Шимон (Генерал Вперед) 
СКАЖИ СВОЕ ИМЯ, ТАЛЫШ 
Zülfüqar Əhmədzadə: Azərbaycan milli ədəbiyyatının  tərəqqipərvər siması 
No free speech for ethnic minority 
Avropa Şurası: Azərbaycanda etnik azlıqların hüquqları ilə bağlı qanunvericilik yoxdur 
''Hökumət milli azlıqların mətbuatına dəstək vermir'' 
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə açıq məktub 
Masallı rayonun Kubın kəndi və onun ətraf toponimləri 
Atam Vəkil DADAŞOV əsil dövlət adamı idi 
Mətləb Pero Dadaşov həbsindən yazır (III yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır (II yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır 
ƏHƏD MUXTAR-80 
Ahoşta (Əhoşte) 
Müəllim zindanda da müəllimdir... 
Б.В.Миллер. Талышские тексты 
Talış dilində ü/u səsi 
Allahverdi BAYRAMİ. ĞƏLİZƏXUN (2 pərdəynə 7 şiklinə pyes) 
Allahverdi BAYRAMİ. ƏMONƏT ( İ pərdəninə 3 şəkilinə pyes) 
Rusiya talış ictimai təşkilatları 1993-cü ildə Talışda baş verən hadisələrin 24 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır 
ŞİRİN YALAN, YOXSA ACI HƏQİQƏT? 
DIZDİPOK 
Свадьба – Способ Сохранения Талышского Языка 
Talış dilindəki sözlərin təbii xüsusiyyətləri 
Hilal Məmmədov Eldəniz Quliyevi təbrik edib 
Талыши хотят читать, писать и смотреть на родном языке 
Hilal Məmmədov: "Hakimiyyət istəyir ki, bütün sosial və etnik qruplar arasında qarşılıqlı etimadsızlıq mühiti olsun" 
Əli Nasir - Talışın Firdovsisi 
Талышское слово «cо» (двор) в виде морфемы в современных индоевропейских языках 
Talışın əbədiyanar məşəli 
Новрузали Мамедов – 75 (Novruzəli Məmmədov – 75) 
Это не трагедия одной семьи, а трагедия нашей страны, нашей Родины! 
К юбилею Светланы Алексеевны Ганнушкиной! 
Hilal Məmmədov İsa Qəmbəri 60 illik yubleyi münasibətilə təbrik edib 
Xərçəngin dərmanı tapılıb 
Azərbaycan höküməti TALISH.ORG saytına girişi dayandırıb 
“Elçibəyə acıqlandım, məndən üzr istədi” – Zərdüşt Əlizadə ilə QALMAQALLI MÜSAHİBƏ 
“Tolışon Sədo” qəzetinin əməkdaşı Azər Kazımzadə saxlanılıb 
ƏLİ NASİR əbədi haqq dünyasına qovuşdu 
Bəşərə də Allahdan bəla gəldi 
İrana ərzaq almağa gedən Astara gömrükdəki basabasda öldü 
Müqəddəs Kəbə ziyarəti, dələdüzlar, etnik mənsubiyyətə görə təhqir və 27 dövlət xadimli redaksiya heyəti 
Talışlar 
Ко дню рождения Л.А.Пирейко 
Ümid yenə də talışlaradı! 
Çılə Şəv-iniz mübarək! 
General-mayor Vahid Musayev haqqında polkovnik Isa Sadikov yazır 
"Talışsansa, məhv edib qanını da batırarlar 
Avropanın axırıncı pələngi Talış dağlarında 
Talış Mədəniyyət Mərkəzi İdarə Heyyətinin üzvü müraciət yayıb 
Xalqımız dözümlü xalqdır, DÖZƏRİK! 
“Talışam, lakin, qanım Elçibəyin qanı ilə eynidir” – TARİXİ VİDEO 
Türkün misalı! 
“Səadət taleyin biçdiyi dondur” 
Mirəziz Seyidzadənin (ƏZİZ PÜNHAN) “Divan”ında (Bakı-2008, 473 səh.) dini-uxrəvi məsələlərin yeri 
Qaraciyərin yenilənməsi və serrozun müalicəsi resepti 
Faiq Ağayev Rəşid Behbudovdan sonra bunu ilk dəfə etdi - VİDEO 
Ata və oğul: Ruhullah və Məhəmmədəli - hər ikisi siyasi məhbus