 "Məndə hətta dövlət arxivində olmayan musiqi əsərləri də var. Rəsmiyyə Sadıqovanın "Qatar” muğamı da arxivdə yoxdur, silinib, amma məndə var. Bunu bu yaxınlarda rəhmətə gedən Rəsmiyyə xanıma sağlığında deyəndə, o, çox kövrəldi, göz yaşını saxlaya bilmədi”.
Hamının sosial problemlərdən, hökumət idarələrindəki saxtakarlıqlardan, özbaşınalıqlardan dad-haray etdiyi vaxtda öz dünyasını yaşayan, ayının, günün çox hissəsini maraqlı məşğuliyyətə həsr edənlər də az deyil. Belə maraqlı insanlardan biri də Lənkəran rayonunun Cil kəndində yaşayır.
Əhalisi 3 minə yaxın olan bu kənd isə Lənkəran şəhərindən 15-16 kilometr aralıda yerləşir. Biz bu kəndə kolleksiyaçı Əli Əkbərovun sorağı ilə getmişdik. Eşitmişdik ki, Əli Əkbərov musiqi müəllimidir, bu sahənin həvəskarı, tədqiqatçısıdır. Evində 1000-ə qədər qrammofon valı var. Bu vallar Azərbaycanın musiqisinin 100 illik tarixini əhatə edir.
Əli Əkbərovla yenicə tikilməkdə olan evində görüşdük. Taxta pilləkənlə yuxarı qalxıb qrammofon valların saxlandığı otağa daxil oluruq. Qrammofon valları həm rəfdə, həm də stolun üstündə düzülüb. Elə söhbətimizə də bu valların əldə edilməsindən başladıq.
"Valların əksəriyyətini çətinliklə əldə etmişəm. Bəzilərini, cibimdə vur-tut bir manatım və yaxud 10 manatım olubsa, axırıncı qəpiyinə qədər verib onu almışam. Bir çox sənətkarların evlərində olmuşam, onların arxivindən mənə hədiyyələr verilib. Hal-hazırda fondumda 1000-ə qədər val var. Azərbaycanın muğam dəsgahları, xalq mahnıları, təsniflər, bəstəkar mahnıları, operalar və dram teatrların tamaşaları bu vallarda öz əksini tapır”.
Onun deməsinə görə, qrammofon valları müxtəlif tarixi illərə məxsusdur. Hər bir val sanki Azərbaycan tarixinin bir parçası, həmin dövrün bir sədasıdır. Vallar gah çar Rusiyasını, gah repressiya dövrlərini yada salır. Hər bir səs sanki tarixə bir musiqili səyahətdir.
"1906-cı il Cabbar Qaryağdıoğlu, 1915-ci il Keçəçioğlu Məhəmməd, 1916-cı il Məşədi Məhəmməd, 30-cu illər Seyid Şuşinski, Xan Şuşinski, 47 və 60-cı illəri əhatə edən Bülbülün komplekt ifalarını, 50-ci illərdə Gülxar Həsənova, Əlövsət Sadıxov, Bəhrəm Mənsurov, Habil Əliyev, Rübaba Muradova, Hacıbaba Hüseynov, Arif Babayev və başqalarına məxsus nadir səsləri arxivimdə saxlayıram”.
Əli Əkbərovun 40 yaşı var. Ömrünün çoxunu bu valların toplanmasına həsr edib. O deyir ki, kasıb bir həyat yaşasa da, bu işlərin öhdəsindən gələ bilib. Bakıda təhsil aldığı illərdə bu sahədə tanınmış şəxslərin yanında olub. Kimsə onu qəbul etməyəndə günlərlə onların yaşadığı yerlərə ayaq döyüb. Bir çox valları da o vaxtlar əldə edib.
"Leyla Bədirbəyli ilə, Rübabə xanımla görüşdüyüm, Bəhram Mənsurovun, Fatma Mehrəliyevanın evində olduğum vaxtlarda, bunları bir-bir əldə etmişəm. 90-cı ildə Musiqili Komediya Teatrının yanmış, dağılmış divarları arasında mən qrammofon valları axtarıb taparaq çıxartmış, silib götürmüşəm və bu günkü günə qədər onları qoruyub saxlayıram”.
Onun sölərinə görə, Azərbaycanda qrammofon valların yeganə şəxsi arxivi onda var. O deyir ki, dövlət arxivlərində bu səslərin saxlanıb-saxlanmaması haqqında onda dəqiq məlumat yoxdur. Amma dəqiq bilir ki, onda olan səslərin bir çoxları Azərbaycan radiosunun "Qızıl Fond”undan silinib.
"Bu, şəxsi arxivdir. Onlarda Dövlət Arxividir. Eşitmişəm ki, radionun "Qızıl Fond”undan Yaqub Məmmədovun "Rast” muğamı silinib. Məndə isə onun "Rast” muğamı yazılmış val var. Təranə Vəlizadəninin və Eyvaz Həsənovun bütün duetləri radiodan silinib. Onların 1979-cu ildə tirajlanan qrammofon vallarının da bir çox nüsxəsi məndə var. Təranə xanımın şəxsən dilindən eşitmişəm ki, onların oxumaları radiodan silinib. Televiziyada görüntüləri də qalmayıb. Mən onları qoruyub saxlayıram. Rəsmiyyə Sadıqovanın "Qatar” muğamı da arxivdə yoxdur, silinib, amma məndə var. Mən onu saxlayıram. Bunu bu yaxınlarda rəhmətə gedən Rəsmiyyə xanıma sağlığında deyəndə, o, çox kövrəldi, göz yaşını saxlaya bilmədi”.
Əli Əkbərovun deməsinə görə, elə muğam ustaları, müğənnilər var ki, onların ifaları nə radiolarda nə də telvizyalarda səsləndirilmir. Onların bir çoxları dünyalarını dəyişib, sağ qalanlar da yada düşmür. Onun fikrincə, bayağı mahnılar baş alıb gedir. Bu mahnıların əvəzinə vaxtı ilə sevilə-sevilə dinlənilən sənətkarların mahnılarını vermək daha yaxşı olardı.
"Leyla Hüseynova, Nərminə Məmmədova, Töhfə Əliyeva, Fatma Mehrəliyeva, Mais Salmanov və başqa məşhur ifaçıların mahnıları uzun illərdir ki, nə radioda, nə da televiziyada səslənmir. Sadaladığım şəxslər haqqında isə arxivimdə xeyli vallar var.
Çoxdan bu işi əsas məşğuliyyətimə çevirmişəm. Göbələk kimi çoxalan, sayı bəlli olmayan oxuyanlar o qədər çoxalıb ki, dəyərli xanəndələr və müğənnilər görünməz olub”.
Əli Əkbərov deyir ki, qrammofon vasitəsi ilə müsiqi dinləmək istəyənlər ona tez-tez baş çəkir. Onun sözlərinə görə, bu məqsədlə qonşu kəndlərdən onun yanına gələnlər də var.
"Bu gün də o səsləri yenidən eşitmək arzusunda olanlar var. Gəlib bu yadigar səslərə qulaq asırlar. Kəndə klassik sənətkarları tanıyan və sevənlər az deyil. Bir epizodu da xatırlamaq istəyirəm. 1991-ci ildə Tağıyev Teatrının yanında durub Fatma Mehrəliyevanı soraqlamışam. Teatrın işçisi məndən soruşdu ki, Fatma Mehrəliyeva bəyəm sağdır? Mən ona bildirəndə ki, ağsaqqal, Fatma Mehrəliyeva sağdır, hazırda İçəri Şəhərdə yaşayır, bəziləri buna təəccüb etdilər. Lakin çətinliklə də olsa, onu tapdım. Darısqal qapısını açdım, qocaman müğənnini, Üzeyir bəyin yadigarı, Azərbaycanın əvəzolunmaz sənətkarı Fatma Mehrəliyeva ilə görüşə bildim”.
Əli Əkbərovun min əziyyətlə topladığı vallar xalqımızın milli sərvətidir. Bu sərvəti qorumalı və gələcək nəsillərə yadigar qoymalıyıq. Bunu biz etməsək, qorxasan, illər keçə, nə vaxtsa, uzun zamanlardan sonra bu valların sorağı da başqa milli qaynaqlarımız kimi uzaq-uzaq ölkələrin muzeylərindən, sərgi salonlarından gələ. Özü də başqa adda, özgə biçimdə.
Xalqını, millətini, sərvətini və nəhayət, dövlətini sevən hər bir azərbaycanlı, xüsusilə, əlaqədar təşkilatlar və dəyərli iş adamları bu barədə düşünməli, Əli Əkbərova dəstək olmalıdırlar!
Zahir Əmənov
|
