və ya Hacı Zeynalabdinin bilinməyən xeyriyyə işləri
Böyük xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin gördüyü bir çox xeyriyyə işlərindən biri də Bakını abadlaşdırmaq üçün Lənkərandan qara torpaq daşıtdırması olub. Lənkəran Dövlət Universitetinin "Tarix və Fəlsəfə” kafedrasının baş müəllimi Həşim Kəlbiyev bizə alimlərin araşdırmalarına, topladıqları məlumatlara əsaslanaraq, həm bu haqda, həm də Hacı Zeynalabdinin az bilinən bəzi xeyriyyə işləri haqqında bir-birindən maraqlı məlumatlar verdi.
"O, xalqını çox sevən bir xeyriyyəçi idi”
Həşim Kəlbiyev bildirdi ki, Hacı Zeynalabdin Tağıyev öz dövrünün kapitalistlərindən bir çox cəhətləri ilə kəskin şəkildə fərqlənmişdir. Çünki digər kapitalistlərin etdiyi kimi, öz xalqını istismar etməmişdir. Əksinə, onları qorumuş, onlara kömək etmiş və böyük xeyriyyə işləri həyata keçirmişdir. Nəzərə alsaq ki, o mömin bir müsəlman kimi tanınır və eyni zamanda Hacı ləqəbini daşıyır, onda onun bu humanistliyinin İslam dinindən qaynaqlandığını yəqin etmək olar. Yəni, o etdiyi saysız-hesabsız xeyriyyə əməllərini Allah yolunda, onun rizası üçün etmiş və ömrünün sonuna qədər buna sadiq qalmışdır. Məhz İslamın mütərəqqi düşüncələri ilə hərəkət etmiş bir insan olaraq Hacı Zeynalabdin bütün ömrüboyu öz xalqının, müsəlman bacı-qardaşlarının dərdləri ilə maraqlanmış və çarələr aramışdır. Bunu, onun etdiyi işlərindən çox aydınca görə bilərik. Onun gördüyü xeyriyyə əməllərini saymaqla qurtarmaq olmaz. Bu haqda bir çox alimlərin araşdırmalarında, kitablarında, o cümlədən Cavid Cavadov, Manaf Süleymanov və digərlərinin kitablarında geniş məlumat almaq olar. Qeyd edək ki, bu xeyriyyə əməlinin bəziləri təəssüflər olsun ki, hamı tərəfindən bilinmir. Bu yazımızda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin xeyriyyə işləri ilə əlaqədar verəcəyimiz bəzi məlumatlar inanırıq ki, həm sizi təəccübləndirəcək, həm də qürurlandıracaq.
Türkiyənin ən böyük məscidinə hədiyyəsi
Tarixçi Həşim Kəlbiyevin sözlərinə görə, ölkəmizdə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində yerli kapitalistlərlə yanaşı, çoxlu sayda əcnəbi kapitalistlər də fəaliyyət göstərmiş, torpaqlarımızı, onun yerüstü və yeraltı sərvətlərini mənimsəmişlər. Onların içərisində almanlar, ruslar, yəhudilər və s. olmuşdur. Onların firmaları içərisində Nobel Qardaşları şirkəti də olmuşdur ki, onlar şirkətin gəlirləri ilə hazırlatdıqları qızıl çilçıraqları Qüdsdəki yəhudilərə göndərərək oradakı Sinaqoqlara hədiyyə etmişlər. Özü də, bu gəlirlər müsəlman torpaqlarından əldə olunan gəlirlər olmuş, daha doğrusu, müsəlmanların istismar edilmiş sərvətlərindən yığılmış gəlirlər olmuşdur. Bunu görən Hacı Zeynalabdin onların etdiyi bu əməli qarşılıqsız qoymur desək, yanılmarıq. Çünki Hacı 30 kiloqramlıq brilyantla bəzədilmiş bir çilçıraq hazırlatdırır. Həmin çilçırağı Osmanlının (Türkiyə) ən böyük məscidi olan Sultan Əhməd Məscidinə hədiyyə olaraq göndərir. Bununla da Hacı Zeynalabdin Tağıyev milli təəssübkeşliyini, eyni zamanda müsəlman qardaşlığını, birliyini öz əməli ilə bir daha sübut edir.
"Bakını abadlaşdırmaq üçün Lənkərandan qara torpaq aparıb”
Böyük xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin gördüyü bir çox xeyriyyə işlərindən biri də Bakını abadlaşdırmaq üçün Lənkərandan qara torpaq aparması olmuşdur. Lənkəran xanlarının nəslindən olan Mirəhməd xanla müqavilə bağlayan Hacı Zeynalabdin 1914-cü ildən etibarən Lənkərandan qara torpaq aparmağa başlayır. Onların müqaviləsinə əsasən, Hacı Zeynalabdin başqa yerə 20 qəpiyə (o dövrün pulu ilə) satdığı bezi Lənkəran mahalına 17 qəpiyə satır. O, bez parçalarını öz gəmiləri ilə Lənkərana gətizdirir və geri qayıdarkən də qara torpaq göndərirdi. Bununla həm onları yol xərcindən qurtarırdı, həm də gəmiləri ilə apardığı qara torpağın haqqını vermiş olurdu. Həmin torpaq Hirkan kəndi ərazisindən daşınırdı. Yeri gəlmişkən, onu da deyək ki, qara torpağın əsas fərqli xüsusiyyəti ondadır ki, ağaclardan yerə düşmüş yarpaqların çürüməsi nəticəsində yaranır və illər keçdikcə müəyyən bir torpaq qatına çevrilir. Ona görə də, olduqca münbit və bərəkətli hesab edilir. Məhz bunları nəzərə alan Hacı Zeynalabdin Lənkəran ərazisindən Bakıya qara torpaq daşımışdır.
Hacı Zeynalabidin Tağıyev Lənkərandan apardığı qara torpaqla bağlar saldırır, Bakını abadlaşdırmağa başlayır. Novxanı bağlarını Hacı Zeynalabidin həmin o qara torpaqla saldırır. Eyni zamanda orada Bağçılıq məktəbi də açır. O dövrdə imkansız tələbələrə də orada iş imkanı təşkil edir və bununla onları imkansızlıqdan qurtarır.
İndiki Bakı bulvarının I mərhələsi də Lənkərandan aparılmış qara torpaqla salınıb. Bilindiyi kimi, Bakı bulvarı heç də Sovet dönəmində salınmağa başlanmayıb. Hələ ondan qabaqkı dövrdə bu proses başlayıb. Həm də Lənkərandan aparılan qara torpaqdan istifadə edilib...
Onu hər zaman rəhmətlə anacaq və ruhuna dualar oxuyacaqlar
Yeri gəlmişkən deyək ki, indiki dövrdə də Lənkərandan Bakıya həmin münbit qara torpaqdan aparılır. Türkanda, Mərdəkanda və digər yerlərdə bu torpaqla bağlar salınır. Binə qəsəbəsində yaşayan insanlar hətta o qara torpaqda subtropik meyvələrdən mandarin, limon və s. əkir. Həmin ağaclar çox meyvə verməsələr də, bir növ bəzək kimi saxlanılır. Bu yerdə bir haşiyəyə çıxaraq, deyək ki, Rus çarı II Nikolay Bakıda pambıqdan məhsullar hazırlamağa icazə vermirmiş. Lakin Hacı Zeynalabdin çara çoxlu bəxşişlər göndərmiş və pambığın ikinci məhsulundan parçalar, yəni, bezdən parçalar hazırlamağa icazə almışdır. İcazə aldıqdan sonra H. Z. Tağıyev Bakıda açdığı fabrikdə onun istehsalına başlayır. Orada işləyən işçilərini də geyim olaraq o parçalarla təmin edir. Elə Lənkərana göndərdiyi parçalar da həmin bez parçaları olmuşdur.
Ümumiyyətlə, Hacı Zeynalabdinin Lənkəran bölgəsinə çox rəğbəti və sevgisi olmuşdur. Hətta o zabit olan oğlunu Cümhuriyyət ordusu tərkibində xidmət etmək üçün Lənkərana göndərmişdir. Lakin oğlu faciəvi şəkildə ölmüşdür. Belə ki, çar dönəmindən qalmış bir adətə görə, yeni zabit olmuş bir gənc tapançaya bir güllə qoyar, onu fırladar, sonra da beyninə dayayardı. Əgər tətiyə basanda güllə açılmazsa, o şanslı və güclü zabit hesab olunarmış. Yox, əgər güllə açılardısa, onda həmin gənc zabitin bu oyunu həyatını itirməsi ilə bitərdi. Bəli, Hacı Zeynalabdinin oğlu da belə bir faciəvi adətə qurban getmişdi. Lənkəranın ağsaqqalları, ziyalıları onun oğlunu Bakıya gətirmiş və dəfn etmişlər.
Bəli, əziz oxucu, burada Hacı Zeynalabdinin çox az bilinən bəzi xeyriyyə işlərindən bəhs etdik. Qara torpağın dəyəri o zaman bilinir ki, yetişdirmiş olduğu övladı həm ona dəyər verir, yəni onu becərir, ondan istifadə edərək, insanlara xeyir verir, həm də onun qoynunda yetişən bütün insanlarına xidmət edir, onları yaşatmaq üçün yaşayır. Özü də bunu Uca Rəbbinin rizası üçün edir. Bu insanlar, həmin o torpağın xeyirli oğlullarıdır. H. Z. Tağıyev isə heç şübhəsiz, onların önündə gələnlərdəndir. Bu vətən torpağı, bu torpağın qeyrətli oğulları onu heç vaxt unutmayacaq. Onu hər zaman rəhmətlə anacaq və ruhuna dualar oxuyacaqlar.
