Mayın 19-da Bakıda Azəri – Talış İctimai Birliyinin (ATİB) təşkilatçılığı və «Etnoqlobus» (ethnoglobus.az) beynəlxalq onlayn informasiya və analitik mərkəzinin dəstəyilə «Mənəviyyatın ruhu və talış mədəniyyəti» adlı ədəbi-bədii proqram keçiriləcək. Proqramın rejissoru və ATİB-in sədri Medibəy Səfərovdur. M.Səfərov professional kino işçisidir. O, bu il Novruz Bayramına həsr olunmuş «Novruzlu ölkəmiz» şənliyinin təşkilatçısı olub. Azəri–Talış İctimai Birliyinin sədri Mehdibəy Səfərov hafta.az-a müsahibəsində talış mədəniyyəti, separatizmi yaradan səbəblər, Şuşada Ermənistanın yaratdığı talış radiosu ilə bağlı sualları şərh edib.
- Hazırda «Mənəviyyatın ruhu və talış mədəniyyəti» ədəbi-bədii kompozisiya üzərində işləyirik. Kompozisiyada talış və Azərbaycan türkcəsində yazan şairlərin ədəbi nümunələri, talış dilində maqomat ifa olunacaq. Maqomat talış dilində oxunan muğamatdır. Talış dilində maqomatın bir necə gahları var. Biz bu gahları axtarıb tapmışıq - pəncgah, şeştgah, həftgah. Azərbaycan müğamında dügah, segah var. Mütəxəssislərin qənaətincə, maqomat zərdüştlikdə maqların oxuduğu nəğmələrdir. Talış dilində maqomat oxuyan müğənniləri cəlb etmişik. Astarada Kamran Feyzullayev, Sumqayıtda Firudin Ağayev, Bakıda Mehdi azsaylı talış maqomatçılarındandır. İncəsənət universitetinin aktyorluq fakültəsinin tələbəsi Könül xanım talış dilində mono tamaşalar üzərində işləyir. Təkcə talışların yox, ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının folklorunun təbliğatında bir dissenasiya var. Qərbi popla təəccübləndirmək olmaz. Onları folklorla fəth etmək olar. Əmək nəğmələri, əkin nəğmələri bərpa olunmalıdır.
Anam və xalalarımın oxudu əmək nəğmələrinin kadrları var.
- Mədəni tədbirlərinizin keçirilməsində sizə qarşı olan təzyiqlər varmı?
- Mən xalqımın mədəniyyətini təbliğ etməklə dövlətimə, həmçinin talış xalqına xidmət edirəm.
Problemimiz odur ki, ATİB-i Ədliyyə Nazirliyi qeydiyyat almır. 3 dəfə sənədlər təqdim olunub. Cavab məktubunda isə absurd, heç nəyə əsaslanmayan cavab verilir – sənədlər normativlərə uyğun hazırlanmayıb.
- Şuşada Ermənistan tərəfindən «Talışıston sado» radiosunun yaranmasının səbəbi nə oldu?
- Əgər sənin düşmənin varsa, o, hökmən sənin zəif yerini tapacaq. Hər hansı radionun yaradılmasının əleyhinə deyiləm. Amma Azərbaycanın milli münaqişə zəminində işğal olunmuş ərazisində talış radiosunun açılması mənim şəxsiyyətimə toxunur. Talış radiosu xalqımızın kompakt yaşadığı Lənkəranda, lerik dağlarında, Massallıda, Astarada, yaxud Bakıda yayınmalıdır. «Talışon sado» radiosuna İrəvan dövlət universitetinin talışşünaslıq kafedrasından və İrandan mütəxəssislər cəlb olunub. Radioda Azərbaycanda talışların yaratdığı mədəniyyət nümunələri götürülür və efirdən bizə qaytarılır. Qaydanın «Qafqaz əsiri» filmindəki qəhrəmanın dili ilə desək «obidno». Məsələnin kökü başqadır. Əvvəla, Qarabağ münaqişəsində talış dili ordumuzun kod dili olub. Rabitəçilər aralarında talış dilində danışaraq erməniləri çaşdırırdılar. İndi isə Ermənistan ermənilərin talış dilinə alışmasını istəyir ki, əgər savaş yenidən başlayarsa, Azərbaycan Ordusunun rabitə vasitəsilə verilən əmrlərini başa düşsünlər.
İkincisi, talışlar arasında təbliğat aparırlar ki, görürsüzmü Azərbaycanda talışlara radio, digər etnik-mədəni təsisatlar verilmir. Siz erməniləri düşmən bilirsiz, amma biz sizin dilinizdə radio verilişləri veririk. Təbii ki, buna uyan talış tapılacaq. Beləliklə, erməni şovinizmi ikinci gülləni də sərrast vurdu. Üçüncüsü, radionun işlədilməsi üçün İrandan mütəxəssislər çağırır, İran ləhcəsilə danışaraq qonşu dövlətə qarşı nifrət hissi oyadır. Cəmiyyət də elə bilir ki, bizim düşmənlərimiz İrandır. Bu, Azərbaycan dövlətçiliyinə ziyanlıdır. Mən Ermənistandan bu radionun bağlanmasını tələb edə bilmərəm. Yalnız buna cavab olaraq, Azərbaycanın uyğun qurumlarının talış dilində radio açmağımı istəyirəm.
- Azərbaycanda 1993-cü ildən Azərbaycan Teleradio Şirkəti nəzdində talış, ləzgi, kürd dillərində həftədə 2 dəfə olmaqla, 15 dəqiqəlik veriliş yayımlanır. Əvvəlcə bu verilişlər «Araz» radiodalğasında olduğu üçün ölkə ərazisində rahat eşidilirdi. Bir neçə il əvvəl etnik azlıqların dilində verilişlərin də daxil olduğu beynəlxalq proqramlar şöbəsi qısa və orta dalğada yayımlanmağa başladıqdan sonra yayımın ölkə ərazisində çətin qəbul edilməsindən narazılıqlar başladı.
- Azərbaycandan talış dilində hazırlanan verilişləri ölkə ərazisində eşitmək mümkün deyil. Müasir dövrdə radio əsasən yolda, telefonlarda, yalnız yaşlı adamlar isə evdə dinləyir. Bunun üçünsə radionun fm dalğasında olması daha məqsədəuyğundur. Radio ictimai yayım vasitəsidir. Onun etnik dillərdə yayımladığı verilişlər ya xalqların kompakt yaşadığı ərazilərdə, ya da bütün ölkə ərazisində müəyyən vaxtlarda verilməlidir. Mənim kənddəki 90 yaşlı nənəm, uşağım onu dinləyə bilmir. Radio və TV-nin efir vaxtının formatı var. Radio üçün 35 dəqiqə, TV üçün 18 dəqiqədən az olan verilişlər mənanın çatdırılması baxımından keyfiyyətli sayılmır. Çünki radionun göstərmək imkanı olmadığı üçün efir vaxtı ikiqat artıq olmalıdır. Buna görə də radio verilişləri üçün 15 dəqiqə effektsizdir. Ermənistanın Şuşada açdığı talış radiosunun odunu sönməsi üçün Azərbaycan efirindən yayımlanan Talış dilində proqramların vaxtı 30-40 dəqiqə olmalı, ölkə içində də eşidilməsi üçün uyğun dalğalarda efirə çıxmalıdır. Biz isə onu internet vasiətsilə dünyaya yayaq, insanlar da efir vaxtını bilib ana dilində veriliş dinləyəcəklər. Beləliklə, Ermənistanın radiosuna maraq azalacaq.
Gülnarə İnanc,
hafta-ichi.az
