 Маркиза де Помпадур "Ҝүнәш кралы” адланан Франса кралы 15-ҹи Лүдовикин мәшугәси иди. "Мәндән сонра гој лап Нуһ туфаны олсун” дејирди. Ондан сонра Ингилаб олду.
1928-ҹи илдә Владимир Мајаковски "Помпадур” адлы шеир јазыр. Орада бу ҹүр ҹүмлә вар: "Мәшһур Совет помпадуру Истираһәтә сулара ҝедир”.
Вә бу "пампадур” гатар вагонунда адам дөјүр. Сонра да өз сәлаһијјәт вәсигәсини чыхарыб ҝөстәрир. Јәни, "Мәнә һәр шеј олар”.
Ким иди бу "Совет помпадуру”? Ҹаваб һәмин ҝүнләр "Правда” гәзетиндәки бир мәгаләдәдир. "Правда”нын һәмин илки 111-ҹи сајында јазылмышды:
"Мәркәзи Иҹраијјә Комитәсинин үзвү јолдаш Руһулла Әли Оғлу Ахундов Москва-Харков сәрнишин гатарынын вагон-ресторанында сәрнишини дөјүб. Буна сәбәб сәрнишинин пәнҹәрәнин пәрдәсини бағламагдан имтина етмәси олуб. Акт тәртиб олунаркән јолдаш Ахундов өзүнүн Мәркәзи Иҹраијјә Комитәси үзвү билетини ҝөстәриб”.
Әҹәбдир! – ири партија функсионери вә дөвләт хадими ади сәрнишинләрлә бир вагонда наһар едир (Инди бу, ирреалдыр). Бу ҝүн үчүн диҝәр ирреаллыг да бу даванын "Правда”да ишыгландырылмасы, 1 нөмрәли пролетар шаиринин она шеир һәср етмәсидир. Вә ән мүһүмү – бу һәрәкәтин изсиз өтүшмәмәсидир. Јазыдан вә шеирдән дәрһал сонра Руһулла Ахундов вәзифәсиндән ҝөтүрүлүр.
Сөһбәт исә дөвләт үчүн, халг үчүн һеч нә етмәјән, һазыра назир һансыса гудурған бүрократдан ҝетмир. Сөһбәт Совет гурулушу үчүн бөјүк хидмәтләри олан, Азәрбајҹан Коммунист Партијасынын 2-ҹи катиби ишләјән, мүбаризә јолу кечмиш бир инсандан ҝедир.
Ҝәлин онун биографијасыны изләјәк: Сијаси мүбаризәјә илк ҝәнҹлијиндән гошулур. 1918-ҹи илдә Сол есерләрә, 1 ил сонра болшевикләрә гошулур. "Бакинскије Известија” вә "Коммунист” гәзетләринин редактору кими чалышыр. Азәрбајҹан ССР-ин К(б)П-нын 2-ҹи катиби, Маариф назири ишләјир. Азәри дилинә Марксы, Енҝелси, Ленини тәрҹүмә едир. Латын әлифбасына кечиди тәмин едир (Чохдан унудулуб ки, латын графикасыны Азәрбајҹана Совет һакимијјәти ҝәтириб. Вә онун о вахт гәбулу нә гәдәр мүтәрәгги аддым идисә, 1940-ҹы илдә кириллә әвәзләнмәси дә о дәрәҹәдә мүтәрәгги иди).
Сонра Руһулла Ахундов "Азәрнәшр”ин рәһбәри олур. Азәрбајҹан дилинин елми терминолоҝијасыны ишләјиб һазырлајыр. Вә карјерасы јүксәлән хәттлә ҝедир – гатардакы о мәлум инсидентә гәдәр. Истираһәтә јолланан Ахундовун јолда салдығы дава онун Мәркәзи Комитәдән вә бүтүн вәзифәләриндән чыхарылмасы илә нәтиҹәләнир.
Дүзҝүнмү ҹәза иди? Әлбәттә. Сән Маариф назирисән, һакимијјәтин идеологларындансан, рәһбәр ишчисән – нүмунә ол. Өзүнү сонунҹу хулиган кими апарырсан – ҹаваб вер. Сонра да дејирләр "Совет, Совет!..”
Ҹәзаны чәкдинми, ислаһ олундунму? – Бујур, дөн. Руһулла Ахундовла да белә олду. Ҹәзасыны алыб јолланды Москваја – 31 јашында тәһсилини давам етдирмәјә. Коммунист Партијасынын Институтунда динләјиҹи олуб јенидән Бакыја гајытды. Вә будур, ҹәми 1 ил сонра јенидән рәһбәр вәзифәдәдир – "Бакински Рабочи” гәзетинин редактору, јенә Азәбајҹан Коммунист Партијасынын 2-ҹи катиби, Партија гурултајларынын нүмајәндәси, 1930-ҹу илдә исә Гафгаз Вилајәт Партија Комитәсинин 3-ҹү катиби. О вахтдан Тбилисијә көчүр. Анҹаг нөвбәти инсидент – һәмин вахт "Сыртсов вә Ломинадзенин антипартија групу” ифша олунур (Унутмајын: Сөһбәт 1936-37-ҹи илләрдән ҝетмир. Һәлә ки чөлдә 1931-ҹи илдир. Партија дахили мүбаризә дә ҝүҹлүдүр, әкс гүтбләр дә). Вә һәмин групун үзвү кими Ахундов јенә ҹәзаландырылыр. Һәбс? Јох. Москваја ҝөндәрилир. Ишләмәјә.
Вә 1933-ҹү ил. Ахундов јенә Бакыдадыр. Јенә јүксәк вәзифәләрдәдир. Инҹәсәнәт үзрә Дөвләт Комитәсинин сәдридир, ССРИ Елмләр Академијасынын Азәрбајҹан филиалынын сәдр мүавинидир, Тарих вә археолоҝија Институтунун директорудур. Үстәлик дә 1936-ҹы илдә Бакы шәһәр Комитәсиндә мәктәб вә елм шөбәсинин рәисидир. Она үчүнҹү дәфә шанс верилиб.
Сонрасыны рәсми тарихдән билирсиз – Руһулла Ахундов 1937-нин сентјабрында Москваја ҝөндәрилир, "тротскичи” кими мүһакимә олунур, 1 ил сонра ҝүлләләнир.
Бу инсан драмында субјектив версијалар саһиби олмаг нијјәтим јохдур. Анҹаг... Һәбсиндән 9 ил әввәл о, "помпадур” олур, һәбсиндән 6 ил әввәл "антипартија групу”нун үзвү олур. Инҹидилмир, һәр дәфә јени вәзифәләр алыр. 2 дәфә бу, баш верир. 3-ҹү дәфәдә исә...
***
Азәрбајҹан – "помпадурлар” өлкәсидир. Бурада чиновник вә бүрократларын етдикләринин јанында Руһулла Ахундовун "гатар сәрҝүзәшти” Мисир еһрамы јанында бир гум дәнәсидир. Азәрбајҹанда ашағы ранглы бир бүрократын гудурғанлығынын јанында Азәрбајҹанын һакимијјәт ијерархијасынын 2-ҹи адамы олмуш Руһулла Ахундов һеч нәдир. О, һансыса "жек мүдири”нин әлинә су төкмәјә дә дәјмәз.
Ахундов сапынтыларыны һәјаты илә өдәди. Бу "чинуш”лар исә әмәлләрини бизим һәјатымыз илә өдәјирләр...
Məmməd Süleymanov
|
