 Allahın adı ilə
(Ardı, əvvəli burada)
Şükürlər olsun ki, hələ Xəlq edənimizin zaman axarında bizə ayirdığı ömür cığırı ilə (çönüb arabir çiyinlərimiz üstdən ləpirlərimizə boylana-boylana) irəliləməkdəyik.
Bu yolun gısa bir zamanı əhatə etməsinə baxmayaraq bu yol hər anında və hər addımnda haçalanır. Biri cənnət və digəri cəhənnəm səmtinə aparan bu haçalanmış yolda seçim məcburiyyəti yaşayırıq. Bəli, bu haçanın birində bizi cənnətə yüksəldəcək xeyir mələyi-Əhuromıjdə, digərində isə cəhənnəmə endirəcək şər qüvvə olan-Əhuroəmon gözləyir.
(Ahu- Mütləq, Böyük, Xudavənd, Xaliq, Zər)- Allah,
(Əhu- Qeyri mütəq, kiçik, yaranmış, xilqət, zərrə)- bəndə.
(Əhu ro mıjdə- Zərin zərrəsinin, yəni Xaliqdən olan ruhun idarə etdyi yaranmış bəndə üçün müjdə- xoş, xeyir xəbərlər gətirən mələk).
(Əhu ro əmon- Zərin zərrəsinin, yəni Xaliqdən olan ruhun idarə etdyi yaranmışı, bəndəni bəd, pis və aqibətdə ona ziyan olan əməllərə çəkən).
Biz bu sadə reallığı gözəl dərk etsək də hərdən böyük, gözəl,sevimli xəlq edənimiz-Zər, Fər və Nur olan Xudavəndialəmin bizə zaman-zaman göndərdiyi dürüst tövsiyələri unudur və ruhumuzu əziyyətə uğradacaq əməlləri etməklə Əhuromıjdəyə deyil, Əhuroəmona tərəf gedirik. Allahımızn bizə bəlli olan isimləri çoxdur, Mən Ya Hu! deyib, Zər adıyla səslədim Onu. Gözəl Allahım məni məğmun etmədi. Əksinə öz zərrəsi olan mənə elə hay verdi ki, anam ən sevimli dovrüm olan südəmərlik çağımdakı qığıltıma elə şirin səs verə bilməzdi. O məni doğulişdan cənnət bülbülü (şair) qərar vermişdi. Mən sevimli Xaliqimə bildiyim bir çox dillərdə səsləndim, səslənişimdə sidq olduğu üçün əlbəttə O məni qırmadı, və mənim istədiklərim oldu. Lakin Xaliqimin məndən nə istədiyini 35-dən sonra tam dərk etdim. Demək 35 il mən doğulduğum cənnətdə zülmət içində günəşsiz və aysız fənai bir ömür yolu keçmişdim.
Bunu dərk etdiyimdə Ona-
Çəş oj, qüşən, əmmo ki, çan vaxte bə lol qəv,
Ümjən qıniyə boy co kə ım qandıme, ım cəv,
Zılmotdə co karde bedəni əv ıme ım əv,
Ovşüm kıve, ovşüm kıve, ya Rəbb, çı şəve ım şəv?
-deyib öz ana dilimdə müraciət etdim. Bəli Xaliqim məndən Onunla mənə əmanət etdiyi öz doğma-ana dilimdə ünsiyyət saxlamağımı istəyirdi. O da bu dürüst istəyimi görüb zülməti yaran ayı doğurdu və mən aylı gecədə belə bir lövhə gördüm:
Ovşümə şəvi rüşnədə mivon handən Tolışi,
Daskə küdən xolonsə livon handən Tolışi,
Vazərü sığon səpe ovon handən Tolışi,
Və O mənə dedi:
Ha bılbıl, şinə bılbıl,
Çəmə reçinə bılbıl,
Okə çəş, okə zıvon,
Lol bə qəvon olıvon,
Hıtəkəson bılovon,
Ğıryət bıkon pelıvon,
Tı çı binə bılbıliş,
Tolışə İnə bılbıliş,
Vəşti şinə bılbliş,
Sədo həmməysə zümand,
Barzə bandonsə bımand,
Sədo peşbu bandbəband,
Bahand şəvı-rüj bahand,
Tıniş çı boği xıvand,
Bahand, Tolışi Bahand!
Və mən o vaxtdan Ona ana dilim- İomanın dili olan Talış dilində Ha Hu, Ha Zər, Ha Zərvon deyə müraciət etməyə başladım.
Bayaq qeyd etdiyim Onun o şirin cavabı da mənə məhz bu dildə oldu. Elə bilirəm ki, bu yazıda mövzümüzün əsas axarına çatdıq.
Cənnətin təsviri və yaxud Talış ərazisi
Beləliklə hər bir ərazinin, (coğrafi adları, toponimləri) ərazidə yer, çay və dəniz adları ilə nə cür və kimə məxsus olduğu bəlli our.
Mən sizə bu yazımda Talış ərazisinin möcüzəsindən bəhs edəcəyəm. Talış – Kaspinin cənub sahillərini qucan ikiyə bölünmüş Cənnət. 21 şəhərdən, və minlərlə kəndlərdən ibarət olan bir mövcudiyyət. Xalxaldan başlayıb Səlyanda bitən bir ərazi.
Başı keçəl və meşəli dağlar, ortası yaşıl yararlı ərazi, ayağı Kaspi sahilləri. Başlanğıcı Kür (Küəru, Kura), bitdiyi yer isə İspiru (Sipyəru Qızılüzən) çayı. Cənubdan son ucu Xalxalda İspiru yəni Ağ, Duru-dibi görünən çay deməkdir. Şimaldan baş ucu Küəru yəni Kor-dibi görünməyən lil axan çay.
Ümumiyyətlə Talışın cənnətə oxşarlığı çoxcəhətlidir. Çalışacağam ki, fikrimi tam şatdıra bilim.
Beləliklə, yuxarısı dağlar, aşağısı dəniz. Ərazisini dağlardan axan çaylar dənizə qədər məsafə-məsafə suvarır və cənnət gözəlliyi yaradır. Cənnət də müqəddəs kitablarda belə təsvir olunur: "Sizi içindən çaylar axan bağ-bağatlı bir məkanda məskun etdim”.
Əvvəli Spiəru (duru çay-ağ çay), sonra Pəleru (belləyə-belləyə axan çay), sonra Alaşəru (gah geniş gah dar axan çay), sonra Tanqəru (dar şay), sonra Pensəru (yuxarıbaş çayı), Vazəru (böyuk şay), sonra Vıloşəru (dağınıq axan çay), Həmoşəru (hamar gedən şay), sonra Biləru (suyun mənbəyindən gələn şay), Küəru (kor çay, lil və içi görünməyən çay).
Talışın yuxarısı başı dərman bitkiləri ilə zəngin olan meşəsiz dağlar, ordan aşağı heyvandarlıq üçün əlverişli meşəli dağlar, ordan aşağı əkinçilik üçün əlverişli sucaq düzlər, ordan aşağı dənizşilik və balıqçılıq üçün əlverişli dəniz. Cənnət daha necə olmalıdır ki?.. Bx bu da sizə əsil cənnət.
Sonda hindavropalılara tövsiyəm:
Dilinizin anası olan Talış dilini oyrənin çünki Yaradan bu dili sizə və bizə ana dili kimi ilkin olaraq göndərmiş və aqibətdə də bu dildə bizimlə sorğu-sual aparacaqdır.
Belə ki, əsli Talış dilində olan bu himni hələlik Talış dilindən törəyən Slavyan dilləri qrupundan olan rus dilində təqdim etdim ki, anlaq arealı bir az geniş olsun. Çünki hindavropalıların əsil kök ana dili olan Talış dili törəmələri tərəfindən unudulmuş və hələ ki zaman onları özlərinə qayıdıb onu öyrənməyi tövsiyə edir.
Моя Талышская земля
Моя Талышская земля,
Моя Талышская земля.
Посмотрите зорким оком,
Дано тиграм господом Богом.
Не станет волчьем логом,
Моя Талышская земля.
Святые гаты Заратустры,
Das ist haymat Zaratustrı,
Родная мать Заратустры,
Моя Талышская земля.
Заву последним магиканом,
Называлась матерю Каном.
Мидйой,и Атропатаканом,
Моя Талышская земля.
Ее тайна еще не открыта,
С Кашмира до само Мадрида,
Ключ древнего Санскрита,
Моя Талышская земля.
Əli Nasir,
"Tolışi Sədo" №10, 2011-ci il
|
