Hər gün dəfələrlə onların yanından ötüb-keçirik. Danışmadan, sorğu-sual etmədən, söhbətə tutmadan. Bəlkə bizlərdən biri olmadıqlarına, bəlkə də yad dünyalarda öz yad dillərində danışdıqlarına görə. Azərbaycanın qərib vətəndaşlarıdır onlar - yaşamları, ənənələri, yeyib-içdikləri ilə. Amma ayaqları bu torpaqlara dəyəndən bəri ortaq cəhətlərimiz də artıb. Artıq eyni torpaqlarda addımlayır, eyni rejimdə yaşayır, eyni gözəllikləri(çirkinlikləri) paylaşırıq. Bizim Azərbaycanımız onların da Azərbaycanı olub. Amma necə?
"Holland olduğumu bilən kimi ya Holland pendirini soruşurlar, ya da homoseksuallğı”
Rubrikaya başlayandan gözüm hər zaman onları axtarıb. Demişəm, görəsən şəhərdə rastıma nə zamansa bir holland çıxacaqmı? Səyahət verilişlərində, sənədli filmlərdə az qala gözümüzə soxduqları gözəlliklərin vətənindən kimsə çaşıb bizim ellərə təşrif buyuracaq? Yoxsa elə pakistanlı, hindistanlı, nigeriyalının "Bakı çox gözəl, bütün küçələr işıqlı” kimi pafoslu rəyləri ilə kifayətlənməli olacağam? Hollandla müsahibdən təzəcə əlimi üzmüşdüm ki, aylar öncə soraq saldığım bir tanış xəbər yolladı: "Holland tapmışam, yaxın iki gün içində danışdır, yoxsa Milad bayramına görə ölkəsinə qayıdacaq”. Diş ağrısının zülm verdiyi gündə elə canımı dişimə sıxıb, yollandım görüşə. Və nə yaxşı ki, yollandım. Yoxsa bu qədər maraqlı paralel və müşahidələri başqa kimin dilindən eşidə bilərdim ki?
Pauvel Nefşatel Bakıya 2011-ci ilin yayında gəlib. Alman ortaqlarının dəvəti ilə burada bir iş qurublar. Daha doğrusu, bəzi brendlərin Azərbaycandakı təmsilçiliyini öz üzərlərinə götürüblər. Azərbaycan "Eurovision” yarışmasında qalib olandan sonra ölkəmiz onun üçün də maraq kəsb etməyə başlayıb. Gəlib, görüb və... Bəyənib-bəyənmədiyini söhbətdən anlayacaqsız.
Öncə ondan başlayaq ki, Pauvel ölkəsinin adı ilə bağlı həssasdır. Deyir, Azərbaycanda da bəzi başqa ölkələrdə olduğu kimi bir qayda olaraq ölkəsinə Hollandiya desələr də, ona Niderland deyilməsinin tərəfdarıdır. Çünki ölkənin adı Niderland Krallığıdır. 12 inzibati bölgədən ibarət olan ölkənin cəmi iki bölgəsinin adı Hollandiyadır. Şimali və Cənubi Hollandiya. Hələ bu azmış kimi, Azərbaycanda Hollandiya deyən kimi ağla gələn iki məqam Pauveli qıcıqlandırır: "Eşidəndə ki, hollandam, ancaq pendiri və bu ölkədə homoseksualların çox olduğunu deyirlər. Halbuki bizim ölkənin tarixi, mədəniyyəti, paytaxtımız haqqında öyrəniləcək maraqlı məqamlar çoxdur”.
"Bizdə yeniyetmə ali təhsil almaq istəyirsə, buna görə özü pul qazanır”
Biz də elə o ilginc məqamlarla maraqlanırıq. Təbii, ölkəmizlə aparılan paralellərin müşayiəti ilə. Məsələn, Pauvelin ölkəsində bizdəkindən fərqli olaraq sərt qış, qovurucu yay yoxdur. Hər iki fəsil mülayim keçir. Bakıdakı qışı və yayı görəndən sonra müsahibim öz ölkəsinin iqliminə bir daha vurulub. Bundan başqa, güllər, gül plantasiyalarının məskənindən gələn müsahibimi paytaxtımızdakı gül azlığı təəccübləndirib: "Burdakı dostlar dedi ki, sizdə gülləri daha çox bazarlarda satırlar. Gül dükanları çox azdır və bu sahə o qədər inkişaf etməyib. Bundan başqa, bizdə gül çox ucuz olduğu üçün onu gündəlik məişət ehtiyacı kimi alırıq. Sizdə isə ancaq ad günündə, bayramda, ya da konsertə gedəndə insanlar gül alır. Üstəlik, qiymətlər də burada bahadır. Mən maraqlananda xeyli təəccübləndim”.
Bakıda olduğu müddətdə Pauvel azərbaycanlıların həyat tərzi ilə maraqlanmağa imkan tapıb. Dediyinə görə, hollandlar öz uşaqlarına münasibətdə super demokratdılar. Məsələn, bizlər kimi onun rəqsə, musiqiyə, individual məşğələlərə... cəlb etmirlər. Uşaq, yeniyetmə özü öz xobbilərini seçir. Bununla yanaşı, yeniyetmə gələcək təhsili ilə bağlı seçimini də özü edir və təhsil xərclərini də çalışaraq özü ödəyir: "Mən fikir vermişəm, azərbaycanlılar da bəzi digər millətlər kimi öz evi və maddi stabilliyi olmasını istəyir. Amma hollandıyalılar elə deyil. Onlar təqaüdə çıxanda evlərini, maşınlarını sata, onların əvəzinə maşın-ev (karavanı nəzərdə tutur-S.T) alıb, dünya səyahətinə çıxa bilərlər. Tutaq ki, siz də əksər insanlar kimi karyeranızda yüksəlmək, gəlirli bir işdə işləmək istəyirsiz. Amma hollandları narahat edən məqam onların şəxsi həyatlarına ayırdıqları, buna qalan vaxtdır. Məsələn, mən Amsterdamda bir özəl şirkətdə işləyirdim və 8 saatlıq iş saatımdan artıq ofisdə qalmırdım. Çünki sutkanın qalan vaxtı mənim özümə məxsusdur. Əlavə ofisdə qalıb işləməliyəmsə, buna görə mənim hər saatıma görə pul ödəməlidilər. Yoxsa ki, şefin gözünə xoş görünmək, ondan tərif eşitmək mənim heç vecimə də deyil”.
"Hollandlar rəsmi nikaha önəm vermir, illərlə vətəndaş nikahında yaşayır”
Pauvelin ölkəsində nikah, övlad dünyaya gətirmək... kimi məsələlər də fərqli üslubdadır. Holland qonaq deyir, azərbaycanlı qızlar bir müddət kiminləsə dostluq edirsə, mütləq onunla evlənmək istəyir, buna görə tələblər səsləndirir. Ailələr buna qarışır və sair. Amma hollandlar üçün rəsmi nikah olmadan birgə yaşamaq norma sayılır: "Hətta uşağın dünyaya gəlməsi də cütlüyün rəsmi nikahı üçün vacib deyil. Bizdə uşaqlar eyni vaxtda həm anasının, həm də atasının soyadını daşıya bilər. Cütlük ancaq o vaxt nikah müqaviləsi bağlayır ki, ortaq mülk, maşın və sair alsınlar. Amma toylar da baş tutur. Tutaq ki, kiminsə ürəyi bayram, yeyib-içmək istədiyi vaxt. Bir yerdə 10-15 il yaşamış cütlük əgər toy xərclərini təmin edibsə, üstəlik, birgə xoşbəxt olduqlarını düşünürlərsə, bunu bir məclis keçirərək dostları ilə paylaşırlar. Hətta mənim böyük bacım öz toyunda qonaqlara özünün və ərinin kiçik fiqurlarını hədiyyə kimi paylamışdı. Sizin toylarda isə bəylə gəlinə pul hədiyyəsi verilir. Və o qədər məbləğ çox vaxt onların özünə çatmır. Bunu məntiqsiz sayıram”.
Fərqlər bununla yekunlaşmır. Pauvelin vətənində insanların bir-birinin vaxtına hörmət etməsi də ritual səviyyəsindədir. İnsan bu və ya digər informasiyanı özü tapa bilərsə, bunu başqasından soruşub, onun vaxtını oğurlamamalıdır: "Mən Amsterdamda bir ofisdə işləyirdim. İşə yeni gələndə oradakılardan bəzi məlumatlar öyrənmək istədim. Mənə sənədləri verdilər, interneti göstərdilər. Bu, o demək idi ki, əziyyət çək, özün tap, biz sənə borclu deyilik. Hətta yolda gedəndə insanlar nadir hallarda bir-birindən nəyinsə yerini soruşurlar. Çünki əksər mədəni hollandın özü ilə daşıdığı bir şəhər xəritəsi var. Azmısansa, xəritədən həmin yeri tapa bilərsən. Yolüstü mağazaya girib, ünvan soruşanda da mütləq sənə xəritə verirlər. Çünki bunun əksini edərsə, yolu soruşan adam həmin mağaza işçisinin vaxtını oğurlayar və ona borclu qala bilər və bu, heç də etik sayılmır”.
"Eşitmişəm, burda insanlar bir-birinin yol pulunu da ödəyir”
Pauvel deyir ki, bu səbəbdən də Bakıda insanların tanımadıqlarına can-başla yardım etməsi onu təəccübləndirir. Müsahibim Bakıya gəldiyi ilk vaxtlar kirayə qaldığı evin ünvanını tapmaqda əziyyət çəkirmiş: "Elə olub ki, qolumdan tutub, məni evimə qədər gətiriblər. İngilis dilini pis bilsələr də, bəzi sözlərlə məni başa düşüb yardım ediblər. Bakıdakı dostlar deyir, burda hətta iki dost eyni avtobusda gedəndə biri o birinin yol pulunu verir. Bizdə kart sistemidir, amma kimsə bunu etsə, başqasını təhqir etmiş sayılar”.
Holland müsahibim azərbaycanlıların geyimindən də narazıdır. Deyir, burada sərbəst geyim tərzi demək olar ki, yoxdur. Cavan, tələbə oğlanların gündəlik həyatda dəst kostyum geyinməsi ilk vaxtlar onu şoka salıb. Bu qış günlərində azəri qadınların xəz dəri geyinməsi isə Pauveli xüsusilə qıcıqlandırır: "Bizim qadınların əynində xəz dəri görmək mümkün deyil. Hollandiyada bu, heyvan haqlarının ciddi pozulması kimi qəbul edilir. Kimsə təsadüfən belə geyinirsə, ona ictimai qınaq edilir. Çünki bizə görə, xəz dəri, şuba geyinməklə çiynində qanlı heyvan cəsədi daşımaq eyni şeydir. Azərbaycanda qadınlar qanlı heyvan cəsədini daşımağı xoşlayırlar(gülür).”
"Bakıda velosiped sürən niyə yoxdur?”
Pauveli Bakı nəqliyyatında heyrətə salan əsas məqam isə burada velosipedin nəqliyyat vasitəsi kimi yayılmamasıdır. Onun sözlərinə görə, ekoloji baxımdan, habelə insan sağlamlığı üçün önəmli sayılan bu nəqliyyat növünə onun ölkəsində geniş yer verilir: "Bizdə velosiped kirayəyə verən yerlər çoxdur. Hətta turistlər də bu imkandan istifadə edir. İnsanlara azadlıq verilməlidir ki, öz nəqliyyat növünü seçsin. Sizdə isə insanlar daha böyük maşınlara maraq göstərir. Bununla həm yer tuturlar, həm də havanı çirkləndirirlər. Həm də mən müşahidə etmişəm ki, Bakı nəqliyyatı velosiped üçün uyğun deyil”.
Bakı mağazalarında, alış-veriş mərkəzlərində isə holland qonağı təəccübləndirən məqam satıcıların münasibətidir. Müsahibimiz danışır ki, buradakı satıcılar ya həddən artıq səmimidilər, ya da həddən artıq qaraqabaq: "Tutaq ki, hansısa geyimin qiymətini soruşursan və deyirlər. Amma tərəddüd etdiyini görəndə qiyməti az qala iki dəfə azaldırlar. Deməli, onlar xaricini aldatmaq istəyirlər. Ya da xarici olduğum üçün səbəbsiz bir aqressiya ilə qarşılaşıram. Nəyisə bəyənməyəndə deyirlər, xoşun gəlmir, get öz ölkənə. Mən hara gedəcəyimi özüm qərarlaşdırıram axı”.
"Bizdə "qırmızı lampalı” küçələrin olması daha böyük mədəniyyətdir”
Bakının mərkəzindəki təmizlik Pauvellinin xoşuna gəlir. Deyir, onun paytaxtında Afrikadan, Asiyadan gələnlər yolda gedə-gedə şiş-kabab, mayonezli düyü yeyirlər, qalıqlarını isə yola tullayırlar. Ona görə də Amsterdamda yolun qırağı ilə yox, ortası ilə getmək daha məsləhətdir. Çünki hətta evlərin pəncərəsindən də yerə zibil atanlar var və bu, insanın başına düşə bilər: "Qaradərili miqrantlar bizim ölkədə ancaq əyri yollarla pul qazana bilir. Ya oğurluq, ya da narkotik vasitələr satmaqla. Az qala hər tinbaşı sənə belə təklif edənlər tapılır. Polis onları tutanda isə dərhal diskriminasiya, irq ayrı-seçkiliyi ilə bağlı hay-küy salırlar. Bakıda isə belə hallarla qarşılaşmamışam. Sakit şəhərdir, təhlükəsiz gəzmək olur burada”.
Müsahibim polisdən danışmışkən, "qırmızı lampalı” küçələrə də toxunur. Deyir, əxlaqsız qadınların, homoseksualların işlədiyi bu küçədə azad ticarət var. Polis də qədim peşə sahiblərinə mane olmur. Hətta o qədər ki, onlar bu azadlıqdan istifadə edib, turistlərin kamerasını, fotoaparatını da sındıra bilirlər: "Yüngül həyat tərzi keçirənlər hesab edir ki, onların azadlığını heç kim məhdudlaşdıra bilməz. Həmin kamera və fotoaparat isə bu azadlığa təhlükədir. O küçələrdə afrikalı, çinli fahişələrə də rast gəlmək mümkündür. Burada isə həmin işlə çox aşağı səviyyədə, vəhşicəsinə məşğul olurlar. Bakıda qaldığım müddətdə müşahidələrim və eşitdiklərimdən belə nəticəyə gəldim”.
Gündəlik menyu - cəmi bir dəfə dadlı yemək...
Mövzunu dəyişib, bir az da mətbəxə keçirik. Düzü, holland mətbəxi barədə azca da olsa, təsəvvürüm olmadığı üçün bilmirəm nədən danışım. Pauvelli də deyir ki, əslində ölkəsinin çox da zəngin mətbəxi yoxdur. Daha çox uydurma, spantan yeməklər üstünlük təşkil edir. Bir də mal ətindən hazırlanmış hər cür əsas yemək: "Bizim mətbəxdə əsas yeri süd, yağ, pendir və balıq tutur. Ən məşhur yeməyimizin adı Stamppot adlanır. Bu da kartofla müxtəlif tərəvəzlərin və ətin qarışdırılmasından hazırlanır. Məncə, buna oxşar yeməklər sizdə də var. Maraqlıdır ki, Azərbaycan mətbəxi ilə tanış olmaq istəyən heç vaxt Bakının mərkəzində kafe tapa bilməz. Bakı kafelərində daha çox salat, bir də fast-food olur. Bir də ki, sizin şirniyyatların azlığı məni təəccübləndirdi. Holland mətbəxi xüsusilə pendirdən hazırlanmış şirniyyat növləri ilə zəngindir”.
Siz hollandların gün boyu necə qidalandığını bilirdiniz? Müsahibim danışdı, mən şoka girdim. Pauvellinin dediyinə görə, onların səhər yeməyi yumşaq çörək, cem və bir fincan çaydan ibarətdir. Buna pendir və ya buterbrod da əlavə etmək olar. Günorta isə hollandlar bir dilim çörək və bir stəkan südlə kifayətlənirlər: "Saat 6-da başlanan şam yeməyi isə Niderland naharı sayılır. Bu da ən azı 2 saat davam edir. Bura şorba, quru yemək, dürlü-dürlü şirniyyatlar daxildir. Bizdə daha çox meyvəli, ya da bitki çayından istifadə edilir. Kofe də son illər populyarlaşıb. Amma sizdə insanlar daim yeyir, günün istənilən saatında kafe-restoran açıqdır”.
Sonda... Çox nadir hallarda bu qədər məlumatlı və diqqətli əcnəbi müsahibə rast gəlirəm. Daha çox danışmaq istəsəm də, "vaxtı oğurlamaqla” bağlı dedikləri, üstəlik amansız diş ağrım imkan vermir. Pauvelli diş ağrısından şişən üzümə baxıb deyir: "Bu şərtlərdə işlədiyiniz üçün Həmkarlar İttifaqına müraciət edin, iş yerindən təzminat versinlər sizə”.
Allah səni güldürsün, Pauvelli... Burası Azərbaycan, hələ də anlamadınmı? (Yeni Musavat)
Sevinc TELMANQIZI
