Bölümlər

Талыш xəbərləri
Azərbaycan
İran
Dünyada
Голос Талыша
Müsahibə
İnsan hüquqları
Beynəlxalq hüquq
Talış dili və ədəbiyyatı
Talış incəsənəti
Talış tarixi
Şəxsiyyətlər
Bizim kitabxana
Təbabət
İdman
Onlayn TV
Karikaturalar

Голос Талыша


Известные события, произошедшие с моей семьей за последние годы, всколыхнули нашу жизнь до основания.

Axtarış

Tolışi xəbon

Xıdo rəhmətkə Əli Rzayevi... 
Fərzəndon 
Bastari musibət (aktual hukayət) 
Bə çəmə alimə zoon afərin bıbu 
Aydın müəllimi de şair Xilqəti musahibə 
Çı mardə odəmi nomi bə jurnali redaksiyə heyət çokonə dənəmon? 
Tolışi mətbuat tarixədə tojə cən - "Aləm" jurnal çapo beşə 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (6) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (5) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (4) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (3) 
"KUL" sıxani mənon 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət (2) 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət 
“Honi çəşmə"ro vəsə 
ÇE? ÇI? 
Əv kiye? 
Şahmirzə Tolışəxun - 60 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Baləddin VEŞO şeronədə pencli janr 
De şair Baləddin VEŞO müsahibə 

Top

Новрузали Мамедов
Марьям МАММАДОВА. Трагедия одной семьи. 2013
ГИЛАЛ МАМЕДОВ на свабоде!
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ
ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı

Statistika

Главная » 2012 » Ноябрь » 16 » "Nurullabəyovlar"
15:17
"Nurullabəyovlar"
Azərbaycanın cənub-şərqi sayılan Talış ərazisi çox zəngin tarixə malik bir diyardır. Bu bölgənin özünə məxsus adlı-sanlı nəsilləri var. Bu adlı sanlı nəsillər Talış ərazisinin ta qədimdən tutmuş indiyə qədər tarixi gedişatında, ictimai-siyasi, mədəni tarixində böyük rol oynamaları, xalqın inkişafına böyük təsir göstərməsi və böyük hörmət, nüfuza malik olmalarıdır.

Talış ərazisində ziyalı adlı-sanlı nəsillər bunlardır: Talışxanovlar, Seyid Piran nəsli, Orand nəsli, Değ hakimləri nəsli (və ya Müqəddəs Beg nəsli), Kələntərovlar, Axundovlar, Bayramalıbəyovlar, Kazimbəyovlar və s.

Gördüyünüz kimi bu adlı-sanlı nəsillər Talış xalqının öndə gedən ziyalı nəslidir. Bu nəsillər içində ən çox diqqəti cəlb edən nəsil Drığ (Değ) hakimləri nəslidir. Drığ mahalı Talış xanlığının ərazisində ən böyük mahal idi. Drıgın Değ və ya Dı RIĞ sözündən yaranması ehtimalı var. Değ-talış dilinin ən qədim formasinda Dağ deməkdir. Dı RIĞ -iki daş, iki hissə deməkdi. Jurnalist-tədqiqatçı Gülməmməd Məmmədzadə Drığ sözünün izahı haqında yazır: "Drığ sözü talış dilində iki daş deməkdir və iki hissə mənasını verir. Bu həm də qədim yer adıdır (yəni Değ-R.X.). Cənubi Azərbaycanda İrığ (bir kicik daş), Yardımlı rayonunda Sırığ (üç kiçik daş) kəndi mövcuddur. Drığ mahalı isə indiki Lerik rayonunun bir hissəsini təşkil edir".

Deməli bizə belə aydın olur ki, qədimdə Talış dağları tamamən Değ adlandırılmışdır və bu Değ özlüyündə: Zuyon (Zuvand), Piron (Piran), Orand və Dı riğa bölünmüşdür. Ortaya belə nəticə çıxır ki, Değ hakimi olmaq, yəni Dağın hakimi olmaq kimidir. Coğrafi şəraiti aydın edəndən sora biz burda hakim olan nəsil haqda axtarış aparaq. Değ mahalında hakimlik Beg nəslində idi. Bu Beg nəsli kimdir?

Tarixi mənbələrin və yerli əhalinin bizə verdiyi məlumata görə Değda hakimlik Beg nəslinda idi.

Beg sözünün mənası "Müqəddəs hökümdar nəsli” deməkdir. Beg, seyid, xəlifə, pir, şeyx nəsli kimidir.

Firudin Gelarbegin "Batini Quran” əsərində bu haqda məlumat verilib. Firudin Gelarbeg bu Beg nəslini Seyidlər kimi dəyərləndirir. O, həmm də bunlara ümumi ad verir: Maq nəsli.

Deməli Beg nəsli də seyidlər kimi eyni nəsildəndirlər. Değin paytaxtı Cangəmyon (Cəngəmiran) idi. Talış xanlıgı dövründə bu nəslin ən taninmiş nümayəndəsi Nurulla bəydir. Nurulla bəy Abdulla bəy oğlu ehtimala görə, təqribən 1765 ci ildə Cangəmyon kəndində anadan olmuşdur. Mir Mustafa Xanın dövründə Değdə hakimiyyəti əlinə Astaralı Nəcəfqulu bəy almışdır. Lakin Mirhəsən Xanın hakimiyyəti illərində Nurulla bəy öz taxtına qayıtmışdır. Nurulla bəyin ulu babalarından biri olan Nurulla xan Səfəvi şahlarının kürəkəni idi və Değ mahalın idarəsini ona tapşırmişdılar.

Cangəmyonda yaşayan bu nəsil bir çox qollara ayrılır, həmən yerdə yaşayan bəzi tayfalar da məhz Beg nəslindəndirlər. Mir Həsən Xanın anası da Beg nəslindən idi və Nurulla bəyin atası Abdulla bəylə qohum idilər.

Mir Həsən Xan Nurulla bəyə "Day zoa” (dayi oğlu) ləqəbini qoymuşdu. Nurulla bəy ali ruhani təhsili almış, doğma ana dili olan Talış dilindən başqa fars, türk, rus və ərəb dillərinin bilicisi sayılmışdır.

Tarixi sənədlərə görə o Rus imperiyasının sərhəd məsələləri üzrə səlahiyyətli müvəkkili olmuş, Talış xanlığı dövründə tərcumə işlərini aparmışdır.

Nurulla bəyin həyat yoldaşı Livədirqəli Molla Nemətullanın qızı Xədicə xanım idi. Nurulla bəyin 12 oğlu, 4 gızı olmuşdur. Övladları Ağacan, Mirzəcan, Şahmar, Tahir, Əsədulla, İbadulla, Cahangir, Rufulla, Fərəculla, Xankişi, Ağabala, Abdulsəməd, hərəsi bir sahə üzrə təhsil alıb, bu nəsli tanıtdırmişlar.

Nurulla bəyin böyük oğlu general poruçik Agacan bəy Nurullabəyov (Cəngəmiranski) Orenburqda diviziya komandiri olmuşdur. Nurulla bəyin oğulları Mirzəcan bəy, Əsədulla bəy və Rufulla bəy birləşib Zuyan (Zuvand) mahalında ilk xeyriyyə cəmiyyəti yaratmışlar. Cəmiyyətin təşəbbüskarı və hesabını açan Rufulla bəydi. O,dini təhsil almış mirzə idi.

Əsədulla bəyin oğlu Cavad bəy Peterburqda təhsil almiş çinovnik idi. Nurulla bəyin kiçik oğlu Əbdülsəməd sosiolist inqilabından əvvəl Biləsuvarda qəza gömrük idarəsinin rəisi idi. Nurulla bəyin digər oğlu Fərəculla bəyin oğlu Nusrət (o öz əmisi İbadulla bəyin kürəkəni idi) hüquqşünas, qəza məhkəməsi məmuru idi. SSSR-i dövründə represiyaya məruz qalmışdi. Nüsrətin oğlu İdris Nurullayev dağ mədən mühəndisi işləmiş, cəbhədə həlak olmuşdu. Nurulla bəyin digər oğlu Tahir bəyin oğlu Abdulla Lənkəranda Gimnaziyani bitirmişdir.

Fərəculla bəyin nəvəsi Nüsrətin oğlu Həbib 1943-cü ildə tarix elmləri namizədi olmuş, maarif nazirliyində çalışmış, 1948-ci ildə vəfat etmişdir. Nüsrət bəyin ikinci oğlu Ənvər 1946-cı ildə Leninqrad Sənaye İnstitutunu bitirmiş, texnika elmləri namizədi olmuşdur.

Nurulla bəyin ortancıl oğlu Hacı İbadulla bəy daha məhşurdur. O, ibtidai dini təhsilini Cangəmyon kəndində tanınmış axunddan almış, sonra Ərdəbildə ali ruhani məktəbinə qəbul olmuşdu. Bundan sonra İbadulla bəy böyük qardaşı general Ağacan bəyin yolunu davam etdirir. Lənkərandakı 2-ci dərəcəli qəza gimnaziyasına qəbul olunur. Sonradan Tiflisə göndərilir və hərb məktəbini orda davam etdirir. İbadulla bəy palkovnik rütbəsinə qədər yüksəlir. Bundan savayı o, həm də xeyriyəçi kimi tanınır. Ömrünün sonlarında Hacc ziyarətində olmuşdur.

Hacı İbadulla bəy 1914-cü ildə Zuvandda (Lerikdə) rus-tatar (Azərbaycan) məktəbi açdırdı. 1922-ci ildə Lerikin ilk ağsaqqal ziyalısı, imperatorun müvəkkili, pristav, polkovnik, xeyriyəçi insan Hacı İbadulla bəy vəfat edir.

İbadulla bəyin böyük övladı İsa Lənkəran şəhər mirzəsi idi. İkinci oğlu Musa isə qəza məhkəməsində vəkil olmuşdur. Bəyin dörd oğul nəvəsi böyük vətən müharibəsində həlak olub. Onun nəvələrindən Davud və Rəşid Nurullayevlər xalqımızın ən tanınmış ziyalılarından idilər. Davud Nurullayev palkovnik rütbəsinə qədər yüksəlmişdir. Rəşid Nurullayevsə Azərbaycanın ilk filosof alimlərindən biridir. Cangəmyon kənd orta məktəbi onun adını daşıyır.

Bu nəslin varisləri – Fuad Nurullayev fəlsəfə elmləri doktorudur, Zivər Nurullayev texnika elmləri namizədidir, Firudin Əsədov (Nurullabəyov) tarix elmləri doktoru, professorudur.

Beləliklə Nurullabəyov nəslindən muxtəlif elm xadimləri ilə yanaşı 12 nəfər məhşur hərbi zabit, 12 nəfər görkəmli alim, beş nəfər hüquqşünas, 300 nəfərə yaxın ali təhsilli ziyalı olmuşdur.

Böyük tarixi keçmişə, soy kökə malik olan talışlarin Nurullabəyov nəsli təkcə bu bölgənin yox, həm də Azərbaycanımızın ziyalı nəsillərindən biridir. Bu bölgənin ictimai-siyasi həyatında böyük rol oynamış nəsil kimi, Talışxanovlardan sonra Nurullabəyovlar nəsli gəlir. Bir sözlə Talişxanovlar Lənkəranda, Masallıda və Astarada xalqa xidmət etmiş nəsldir, Nurullabəyovlar isə Lerkə xidmət etmişlər. Nurullabəyovlar Lerikin fəxr edəceyi bir nəsildir.

Mənbələr:
1. Azərbaycanın Mərkəzi Arxivi.
2. Gürcüstanın Mərkəzi Arxivi.
3. Firudin Gilarbeg "Batini Quran”.
4. Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu "Əxbərnamə”.
5. İsaq Əmənullayev "Dağlardan güc alan dostluq”
6. İsaq Əmənullayev "Dünya xali deyil”
7. Razzaq Xansuvarov "Ağacan bəy Nurullabəyov”, "Tolışon Sədo” nöm: 12 (24), 07 aprel 2012-ci il
8. Razzaq Xansuvarov "Dırığ mahalı ve Dırığ hakimlərinin şəcərəsi” "Tolışon Sədo" qəzeti nöm. 09(09) 10 dekabr 2011-ci il
9. F.Əsədov, S.Kərimova "Çarizmi Azərbaycana gətirənlər"
10. F.Əsədov "Talış diyarının keçmişinə bir nəzər"
11. G.Məmmədzadə "Lənkəran mahalının sərkərdələri"
12. G.Məmmədzadə "Cəngəmiran kəndi və Cəngəmiran abidələri" "Bolluq ugrunda" qəzeti, 1988-ci il.
13. Huseyn Əhmədi "Talışi”
Bu məqalənin yazılmasında mənə kömək edən Aytən Hüseynovaya öz minnətdarlığımı bildirirəm.


Razzaq XANSUVAR-TALIŞXANOV,
Tolışon Sədo qəzeti, N: 34 (46), 14 noyabr 2012

 

Категория: Talış tarixi | Просмотров: 2724 | Добавил: admin | Рейтинг: 4.0/4
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]

Sayta giriş

Xəbər xətti

ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı 
Talış xalqı Azərbaycanda yarımkölə şəraitində yaşayır 
Milli azlıqlarla bağlı Avropa Şurasından Azərbaycana tövsiyələr verilib 
Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının Azərbaycan ictimaiyyətinə MÜRACİƏTİ 
Prominent Talysh activist dies in prison in Azerbaijan 
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ 
ŞİMON! 
Ази Асланов - Генерал Шимон (Генерал Вперед) 
СКАЖИ СВОЕ ИМЯ, ТАЛЫШ 
Zülfüqar Əhmədzadə: Azərbaycan milli ədəbiyyatının  tərəqqipərvər siması 
No free speech for ethnic minority 
Avropa Şurası: Azərbaycanda etnik azlıqların hüquqları ilə bağlı qanunvericilik yoxdur 
''Hökumət milli azlıqların mətbuatına dəstək vermir'' 
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə açıq məktub 
Masallı rayonun Kubın kəndi və onun ətraf toponimləri 
Atam Vəkil DADAŞOV əsil dövlət adamı idi 
Mətləb Pero Dadaşov həbsindən yazır (III yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır (II yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır 
ƏHƏD MUXTAR-80 
Ahoşta (Əhoşte) 
Müəllim zindanda da müəllimdir... 
Б.В.Миллер. Талышские тексты 
Talış dilində ü/u səsi 
Allahverdi BAYRAMİ. ĞƏLİZƏXUN (2 pərdəynə 7 şiklinə pyes) 
Allahverdi BAYRAMİ. ƏMONƏT ( İ pərdəninə 3 şəkilinə pyes) 
Rusiya talış ictimai təşkilatları 1993-cü ildə Talışda baş verən hadisələrin 24 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır 
ŞİRİN YALAN, YOXSA ACI HƏQİQƏT? 
DIZDİPOK 
Свадьба – Способ Сохранения Талышского Языка 
Talış dilindəki sözlərin təbii xüsusiyyətləri 
Hilal Məmmədov Eldəniz Quliyevi təbrik edib 
Талыши хотят читать, писать и смотреть на родном языке 
Hilal Məmmədov: "Hakimiyyət istəyir ki, bütün sosial və etnik qruplar arasında qarşılıqlı etimadsızlıq mühiti olsun" 
Əli Nasir - Talışın Firdovsisi 
Талышское слово «cо» (двор) в виде морфемы в современных индоевропейских языках 
Talışın əbədiyanar məşəli 
Новрузали Мамедов – 75 (Novruzəli Məmmədov – 75) 
Это не трагедия одной семьи, а трагедия нашей страны, нашей Родины! 
К юбилею Светланы Алексеевны Ганнушкиной! 
Hilal Məmmədov İsa Qəmbəri 60 illik yubleyi münasibətilə təbrik edib 
Xərçəngin dərmanı tapılıb 
Azərbaycan höküməti TALISH.ORG saytına girişi dayandırıb 
“Elçibəyə acıqlandım, məndən üzr istədi” – Zərdüşt Əlizadə ilə QALMAQALLI MÜSAHİBƏ 
“Tolışon Sədo” qəzetinin əməkdaşı Azər Kazımzadə saxlanılıb 
ƏLİ NASİR əbədi haqq dünyasına qovuşdu 
Bəşərə də Allahdan bəla gəldi 
İrana ərzaq almağa gedən Astara gömrükdəki basabasda öldü 
Müqəddəs Kəbə ziyarəti, dələdüzlar, etnik mənsubiyyətə görə təhqir və 27 dövlət xadimli redaksiya heyəti 
Talışlar 
Ко дню рождения Л.А.Пирейко 
Ümid yenə də talışlaradı! 
Çılə Şəv-iniz mübarək! 
General-mayor Vahid Musayev haqqında polkovnik Isa Sadikov yazır 
"Talışsansa, məhv edib qanını da batırarlar 
Avropanın axırıncı pələngi Talış dağlarında 
Talış Mədəniyyət Mərkəzi İdarə Heyyətinin üzvü müraciət yayıb 
Xalqımız dözümlü xalqdır, DÖZƏRİK! 
“Talışam, lakin, qanım Elçibəyin qanı ilə eynidir” – TARİXİ VİDEO 
Türkün misalı! 
“Səadət taleyin biçdiyi dondur” 
Mirəziz Seyidzadənin (ƏZİZ PÜNHAN) “Divan”ında (Bakı-2008, 473 səh.) dini-uxrəvi məsələlərin yeri 
Qaraciyərin yenilənməsi və serrozun müalicəsi resepti 
Faiq Ağayev Rəşid Behbudovdan sonra bunu ilk dəfə etdi - VİDEO 
Ata və oğul: Ruhullah və Məhəmmədəli - hər ikisi siyasi məhbus