Har qılə xəlği milli ofəymonəti qıləy əsas poə əçəy "yolon sıxan”onin. "Yolon sıxanon” çi xəlği məntiqi təfəkuri tarixi parzoniko emə nəticəye. Tolışi zıvon ım cəhətiko ıştə kamilətiş oqətəşe. Məlume ki, Tolışi zıvoni 3 qılə əsas ləhcəş heste: Kobəsoni tərəfi, Miyonə, Ğıbilə tərəfi. Ləhcən vey bıəti çə zıvoni zənqinəti nışon doedə. Im cəhət Tolışi zıvonədə bə "yolon sıxan”on ve təsir kardəşe, yəni Tolışi zıvoni har qilə ləhcə bəştə məxsos "yolon sıxanon”ış heste. Şəkilədə: İlqar Əlizodə
Im edaştmonədə bə əhandon Tolışi zıvoni dı qılə ləhcə, Ğıbilə tərəfi – Masal şəhəri ləhcə, iyən Kobəsoni tərəfi - yəni çəmə qəp jıə ləhcə edaştedəm.
Ğıbilə tərəfi ləhcədə nıvıştəbə "yolon sıxanon” Masal şəhəri sakin Davud Daliri qırdə kardəşe. Naştınə bə Davud Daliri bəcəy kəşə zəhmətiro çi əhandon nomiko sepas (taşəkur) kardedəmon.
Ğıbilə tərəfi ləhcədə nıvıştəbə "yolon sıxanon” toniku çəmə ləhcədə izahat nıvıştə bıə.
1. Az peəcın, tınən mıni oəcın.
2. Veyə sıpə qələ nibəkarde.
3. Əv bəştəroş moynə varde, tı bəştəro poynə.
Qeyd. "Moynə" = peərəsə kinə; "poynə" = yəve
4. Hə varde, hə harde.
(Co variant: Hə va, hə ha, ım çıç be hə ka?)
5. Merd bəştə sədo zü nibədo.
6. Ham (ım) bıpəro, man (az) nıpəro?
(Im məsəli həxədə rəvoyət: Qıləy ambəj peşedə bə bandisə. Vindedə ki, qılə ğəcı (boz) bandi səko pərə. Im ambəj ıştən bəstə votedə "Ham bıpəro, man nıpəro?". Iştəni çi bandi səko va dodə bəji. Hoqo əyoən conış beşedə .. )
7. Həş kışt, ğəndış şişt. Ços peqatə bamanro nəvəydə.
(Im məsəli həxədə rəvoyət: Ambəj i kisə ğənd noydə bə hə kulisə, dəro bedə bəştə kə. Nimə roədə vişədə ğəfil qıləy avəcəkə qınedə çi merdi hə kıştedə. Peşo külok voəydə, ğəndı ov kardedə, çəy bə peştə avəhü qınedə. Im ambəj ımoni vindedə, votedə: "Həş kışt(e), ğəndış şişt(e). Ços peqatə, bamanro nəvəydə"
Qeyd. "Ço" = Məşəl. "Man" = Az
8. Həmməro bılbıl hande, bəməro kırinqo.
Tolışə zıvoni Masal-i ləhcədə:
1. Şirinə xarbozə şəgoli qesmət bo
(Şinə xavzə bə şəgoli ğısmət bəbe)
2. Esıpə qəfiro vareş niyə
Şəkilədə: Davud Daliri(De sıpə qəpi voş (külok) nibəbe)
3. Dar ta dari mədəveri təvər dari nədəveri
(Do doi dənıbıro, təvə do dənıbəbıre), "dəvere" bə Masal-i ləhcəkoye. Yəni "dəbıre", "bıre"
4. Həməro bılbıl xono, əməro korəqo
(Həmməro bılbıl handə, bəməro kırinqo)
5. Ə vəxti ere ye i sıə liv, əlan gərmə va i postə liv
(Ə vaxti e sıə livə, ısə qemiji püstə livə)
6. Ordako ovi vendiko tarsivoni?
(Bili çı ovi vindeko torsvondəş?)
7. Vıkardə av çəma nebo
(Emə ovi çəmis nibəbe., yəni, "Emə ov bə vəc nibome"
8. Bəri bıni vaş bəjəyə
(Bə (qapı.,tırki) bıni voş (külok) bəje)
9. Vıərə esıpə xo neqərə
(Veyə sıpə xoq nibəqəte)
10. Bezadare meşədare kinədar, fərqi yəndınə nədarən.
"Kinədar", yəni, Kinəş vey bıə kəs.
(Bızəvoni, meşəvoni, kinəvoni yəndınə fərqış ni)
11. Kar kori fərman niya
(Kor çi kü fərmanədə ni)
12. Xər çe zono rənginə tonbərə çiyə?
"Tonbərə" yəni "xələt, fartox"
(Hə çi zınedə tonbərə rənq çiçe?)
13. Hıntəyə, vozi pekari ba divari?
"Hıntəyə", yəni " joqoye"
(Vizi bə divo pekırındəs?)
14. Adam ba həm zini bıbo, həm pəlani
(Odəm həm de zini bıbo, həm pəlani., yəni, aspi romeəsə, bəpe həm zin bıbo, həmən palan. Har şey bəpe kamil bıbo.
Qırdəəkə: Ilqar Əlizadə (Azərbaycan,Astara)iyən Davud Daliri (İran, Masal)
|