Голос Талыша


Известные события, произошедшие с моей семьей за последние годы, всколыхнули нашу жизнь до основания.

Axtarış

Tolışi xəbon

Xıdo rəhmətkə Əli Rzayevi... 
Fərzəndon 
Bastari musibət (aktual hukayət) 
Bə çəmə alimə zoon afərin bıbu 
Aydın müəllimi de şair Xilqəti musahibə 
Çı mardə odəmi nomi bə jurnali redaksiyə heyət çokonə dənəmon? 
Tolışi mətbuat tarixədə tojə cən - "Aləm" jurnal çapo beşə 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (6) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (5) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (4) 
Xatirə ruşnədə dili söhbət (3) 
"KUL" sıxani mənon 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət (2) 
Xatirə ruşnədə dıli sohbət 
“Honi çəşmə"ro vəsə 
ÇE? ÇI? 
Əv kiye? 
Şahmirzə Tolışəxun - 60 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Tolışi talantə şair Şamirzə TOLIŞƏXUN (10.07.1955 - 18.11.2014) 
Baləddin VEŞO şeronədə pencli janr 
De şair Baləddin VEŞO müsahibə 

Top

Новрузали Мамедов
Марьям МАММАДОВА. Трагедия одной семьи. 2013
ГИЛАЛ МАМЕДОВ на свабоде!
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ
ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı

Statistika

Tolışi xəbon

Главная » 2016 » Сентябрь » 1 » Çı mardə odəmi nomi bə jurnali redaksiyə heyət çokonə dənəmon?
13:18
Çı mardə odəmi nomi bə jurnali redaksiyə heyət çokonə dənəmon?

Nəhayət, çəmə mo zıvonədə qıləy tojə nominə, tojə kəllekitivinə, tojə tərtibatinə ədəbi-bədii, elmi-publisistik "Aləm" jurnali bə aləm po okardışe. Bənə ve tolışon əmənən çı dılo ve şo bemon. Çümki dı yolə əziyətinə ım jurnal bə məydon bekardımone. Əlbəttə, ıştə koy nəticə vindeyədə bo şoy-şoy kardero həxımon hestbe. Əyən dərk kardedəmon ki, Xıdo çəmə tonoye. Çünki, əmə ıştə milləti mədəniyəti roysə tarıx nıvıştedəmon. Bəzıne be, ım rüj ım jurnali beşe çı ve kəsi çaşədə bənə qədə ko bəçiye. Əncəx ımi zıne lazime ki, ım ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnal çı tolışi ədəbiyati, mədəniyəti rost bero ve koon bəzıne karde. Çünki, xunədə milli ğıryət bə tolışon çı "Aləm"i tonon. Çı "Aləm" jurnali iminə nümrə capo beşero zəhmət kəşe qorəş bə tarixşünos, dr. Elnur Ağayevi, bə tarixəvon-tədğiğatəkə, filoloq Rəzzağ Xanşıvo, bə tolışi beəvəzə fotoqraf Vüqar Mıstəfo, bə tolışə ənıvışt, tolışi zıvonədə ilk romani müəllif, şair Aytən Eyvazoni, bə bə tolışi nuraniyə şair, ənıvışt Camal Lələzoə,  bə Alim Hacızadə, bə tolışi aktiyor, ənıvışt Nicat Ağayevi, bə şair Şəhriyar Məcidi, bə şair Rüfət Mondiqo təşəkkür kardedəmon. Ve sağbən, çəmə xəlxi rüşinfikə, ğıryətinə avlodon. Çəmə boştə moə zıvoni roysə kardə har xəyxoə ko,  əməni bə vəşti i qəm nez kardedə. 

Bəməro ve marağinbe ki, bəştə moə zıvonədə beşə jurnali tolışon çokonə reaksiyə bədon. Əmə çok zınedəbimon kali "tolışon" bəben ki, bəçəmə bı səvobə, xəyxoə ko pəl bəjen, əməni tənğid, hətta təhğirən bəkarden. Əlbəttə, bənə qıləy vicdoninə tolışə mətbuati har həxinə tənğidi ğəbul kardero hozomon. Ədəbi tənğidi tarıxi çı nəzo dəvoneyədə, bə jıqo qıləy nəticə ome bedə ki, ədəbi tənğid çı ictimai fikri ən çokə inkişafi devronədə, hıvüjə ictimai-mədəni hərəkati vaxtonədə bə məydon beşedə. Isətən çı tolışi ictimai-mədəni inkisafi ən çokə devıre. Əve şe-şe bəməko tənğidən inkişaf bəkarde və i rüj əçəy çokə nəticon bəvindemon. Məsələn, Rusiyədə XIX əsri 20-nə soronədə de Belinskinə bino be, de Çernışevskinə, Dobrolyubovinə və Pisayevinə dəvom kardə be. Peşo çəvon tənğid kardəkəson ve ben, əve çəvon ədəbiyati rə həmən züdon inkişaf kardışe. Bəbe vote ki, tolışi ədəbiyatədə iminə tənğidəkə, tənğıdko Zülfüqar Əhmədzodə bə. Tolışi ədəbiyatədə çı tənğidi bınə sığ əy noə. Tənğidi iminə kərə bə tolışi ədəbiyat əy vardə. Həmən ki, rəhməttiq Zülfüqar bə tənğidi bənə həğiği, vicdoninə tənğidko nez bə. Bı bardədə, boşıməro çəmə zümandə tarıxşünos Dr. Elnur Ağayevi "Aləm" jurnalidə çap bə "Şair Müzzəfər Nəsirli" momədə məğaləo ("Aləm", N:1, 2016, səh. 7) sitat varde pidəme: "...Nәsirli vey şansin be. Çümki, çəy vәdә bənə Z. Әhmәdzodә tәnğıdkor hestbe. Z. Әhmәdzodә çı Nәsirli ım iminə şeeronış bәrk tәnğid karde. Әhmәdzodә iminə kitobdә bıә şeeron hәxәdә joğo nıvıştәşbe: “Müәlliflәr şair olmadıqlarına baxmayaraq, nәdәnsә ixtisaslarının pәk xaricindә bu vәzifәyi dәxi öhdәlәrinә alıb, nәticә etibarilә kitabın bәdii cәhәtini öz inadlarına sәdәqә etmişlәr. Misal üçün aşağıdaki mәnzum parçasını alalım:
 

Kotәn (kötәn)
 

Pıәm kotәn dәbastә,
Penc qitәş hәyvon dәbastә,
Şәş qılәş kәl, ço qılәş qo,
Ha, ruj şedәmon әmә әyo
Loon tılonedәmon,
Әlelә rәğon peçınedәmon.

 

Bu şeerdә olan vәzn vә qafiyә pozğunluqdan başqa, mәnaca dәxi pәk düşkündür. Ümumiyyәtlә kitabda olan mәnzumәlәrin nә şeyriyyәti vә nә dә zövq verici mәnası yoxdur.” …" 

Əncəx tənğidən Xıdo tərəfə, həğiği tənğid bənine. Əmənən bə nohəxə tənğidon ıştə cəvobi bədomon. Əmə ımi zınedəmon ki, jıqo tolışon hestin ki, əvon cəmati dılədə, bəştə moə zıvonədə nıvıştə bə kitobi, jurnali lap ləğıən bəjen, lap əy fır bədon, bəşe. Çünki, jıqo odəmon tolış nin, "tolış"in. Əvon əncəx ıştə şəxsi mənafe çaş kardedən, yəni çəvon nun çı tolışon tənuo beşedə. Əvon bə i cılmə nuni qorəş tolışin. Müəyən vaxti bəpeş çəvon istiqamət dəqiş bəbe. Əvon tənğidi çı təhğiriko co karde züədə nin.  Jurnali çapo beşə rüji maştənəro həmin odəmono kali kəsonımon dıştə çaşon vinde. Bəmə besəvod, "alkaş", "kayfarik" votəkəsonən ben. Hələ çımi bəpeşo bəmə nərkoman votəkəsən bəbe, separətçi votəkəsən bəbe, xain votəkəsən bəbe. Əməni çı tolışon çaşo eğande piyə "tolış"onən bəben.  Əyən çok dərk kardedəmon ki, ım ko, hətta bəçəmə həyatiroən təhlükə bəzıne be. Imonımon həmə bəştə çaşi nav vardə, bı ko dəşəmon. Yəni ıştə conımon ğırbon kardə bəşti xəlxi. Çə tolışono i kəsi, qıləy nüperəsə meyxonə əvoti sosial şəbəkədə nıvıştə "jurnali sərredaktorəti bə qıləy səvodinə odəmi doy lazimbe. Çı jurnali həvate məsələ bə "alverçi" Vüqar Həmati asparde lozimbe" tipədə sıxanon cəvobi doy bəmə aybe. Yəni ıştənımon bəçəy səviyə eğande nıpiyəmone. Əv bə sə dəşedəni ki, bənə mı ve "alverçi"yon ve hestin, bə tolışi ədəbiyati, mədəniyəti nez bedənin, komək karde zınedənin. Zınedəon boci? Bə səbəb ki, jıqo parəziton həmin odəmi boştə millətiro ko karde haştedənin. Əncəx pidəşone ki, çı həmin odəmiko peçınon, oçınon bəhən. Nıdoyədən jıqo mənzəron bə məydon omedən. Yəni ıştə şəxsi marəği ıştə milli marəğisə sape qətedən. Dərəsdənin ki, az "alverçi" nıbəy tolışbim, ısətən tolışim. Çünki, çəvon xəbəşon ni ki, 24 sor çımi 1992-nə sorədə tolışiyədə nıvıştə tarıxi məğalon, şeeron mətbuatonədə çap bən. Çı məğalono qıləy, "Imoni ki zınedə?" nomədə məğalə 1992-nə sori marti 31-də çı "Lerik" rüjnomə, tolışiyədə beşə "Zizə" səyfədə çap bə. Bə vaxti çımı 17 sinım hestbe.

Bəvədə həmun "tolış" qavərən qəşokədə nıştəbe, astovon aşmardedəbe. Bə jıqo odəmon nəzə rosıne pidəme ki, şımə çırtmə jəy-jəy meyxonə omuteyədə, az tolışi zıvonədə nəşr bə "Tolışon Sədo" rüjnomədə i sorisə ve müxbir, peşoən İnformasiyə Şobə dirextor ko kardəme, iminə kərə çı har kəsi çaşi navədə "BMM"-də tolışə kitobon təğdimat dəvonime, tolışi zıvonədə çand qılə kitob çap kardıme, diskon bekardıme. Çand sore ki, çı tolışi ədəbiyati, mədəniyəti, mətbuati dılədəm və dastom iç oməbo, çəysən ve ko kardəme və ve çiyon omutəme. Isə, şımə bıvotən ğərəz hakərə qıləy tolışiyədə meyxonə vote, qıləy şeer esu-pesu karde çiç kardəone? Qəsto zikə jəydəon ki, bəmə haştedənin ko karde? Şımə çı ko kardıone ki, bəşımə nahaştışone? Kenə tolışiyədə kitob çap kardıone, rüjnomə, jurnal nəşr kardıone, klip kəşəone, mahne handıone bəşımə nahaştışone. Imoni bəhonə karde lozim ni. Ko kardəniyon, hiç nıbo bə kəno bımandən, bəçəmə kardə koon müdaxilə məkən. 

Düze, çı "Aləm" jurnali çapo beşe qorəş norohət bəkəson bıbonən, bəmə dastək doəkəson, jurnali həxədə ıştə müsbət fikon votəkəson, jurnali reklam kardəkəson, çəy həxədə məğalə nıvıştəkəson vebin. Imən nişon doydə ki, çəmə xəlxi ıştə inə zıvonədə, moə zıvonədə jurnali beşe tərəfdoye, əy hande həvəsış heste. Jurnal çapo beşe bəpeşo Raiq Cəlilovi, Kahin Mirzəlizadə, İlham İlhami, Könül Rəsuli, Fuad Aliyevi, Teymur Əkbərovi, Əli Heydər Babayevi sosial şəbəkonədə dıştə nıvıştəyonnə, təğdimatinə bəmə dastək ben. Bəvonən mınnətdomon, təşəkkür kardedəmon.
 

Teymur Əkbərov nıvıştedə: ki, ""Aləm'' çı aləm?!
''Aləm'' çəmə ''Aləm!

 

Azərboyconədə tolışi zıvonədə iminə mətbu orqan 1931-nə sori Lankonədə "Sıə tolış" niminə nəşr bə və tosbə 1937-nə sor dəvom kardəşe. 

Çı Səveti oxonnə vaxtonədə çı tolışon kompakt jiyə rəyononədə çı həmin rəyonon qəzeton oxonnə səyfə tolışi zıvonədə nəşr bedəbin.  

1992-nə sori Bokuədə "Tolışi Sədo" nomədə rüjnomə bə nəşr be bino kardışe. Çə rüjnomə iminə redaktor Seyfulla Əsədullayev, peşonə redaktoron Novruzəli Məmmədov iyən Hilal Məmmədobbe...
1989-nə sori noyabrə manqədə, Bədəlonədə "Honi" nomədə jurnal nəşr be. Çı  rabitə və texnoloqiya qıləy  inkişaf nıkardə devrədə, çı di əğılon hozo kardə bı yurnali çı Bokuoən təbrik oməbe.
"Hirkon" nomədə jurnalən heste. Çı Rabil Abdinovi təsis kardə iyən çəy redaktor bə ım jurnal rübədə 1 kərə nəşr bəninbe...
Çı "Aləm" jurnali tərtibat və dizayn ve reçin, həcımış həniyən hıvuje...
In ''Aləm'' Tolışon ''Aləm''"

"Aləm" jurnali iminə nümrə həxədə ıştə fikon, tənğidon votəkəsono qıləyən çəmə fioloq, şair, sipriş, Allahverdi Bayramibe. Çı Allahverdi Bayrami müəlimi "TALISH.ORG"-ədə nıvıştə bə ım məğaləm FB-də hande. Əy bomıro ğandəşbe. Kali səfon, ğərəzinə tənğidon beşe şərtinə, ve bəçımı xoş oməy. Bə Allahverdi müəlimi ve mınnətdom ki, çı jurnali iminə nümrə həxədə ıştə fikonış, məsləhətonış, tənğidonış dı ictimayəti baxş karde. Çəmənən bə çokə məsləhəton, sıxanon ve ehtiyocımon heste. Çümki, iminnə kərəye ki, jurnal nəşr kardedəmon. Əlbəttə, hələ ve orfoqrafik, qramatik səfon, xətoon bəben. Bə qorəş ki, çəmə ədəbi zıvonımon ni. İnşalla, şe-şe əvən hozo bəbe və omə nəsıl kitob, jurnal, rüjnomə çap kardeyədə bənə bəmə əziyət nibəkəşe.

Mı pidəme ki, çı Allahverdi müəlimi nıvıştə bı məğalə həxədə ıştə kali fikon bəşımə bırosınom. Çünki ısət az qıləy jurnali təmsil kardedəm. Cı jurnali həxədə bə sualon cəvob doəninim, həxədə bə tənğidon ğəbul kardəninim və həmin səfon çı arəo bekardəninim. Çımı ım nıvıştəyon co cürə ğəbul məkən, hiç bə sə dəməşən. Çəmə arədə ğərəz ədəbi mövzuon mübahisə, tənğid-təhlili co prəblem ni. Bənə siprişi hejo çəy hürmətımon oğətə və obəğətemon. Əmə dı Allahverdi mamu inboksinə, telfoninə rə-rə əlağə oğətedəmon. Hejo ım məğalə çap bə rüjiyən dımı əlağə oğətəşbe. Jurnali həxədə bəmı hiçi nıvotışe, peşo ım məğaləş bomıro ğande ki, banad, ıştə fikon bınıvışt. Mınən xəbə nıstəme ki, ıştə çı məğalə həxədə nıvıştəyon bəşımə inboks bığandom, ya bə qıləy mətbu orqani redaksiyə? Fik kardıme ki, əqəm əy bə inboks ğande piyəşbəy, ıştə nıvıştəyon, tənğidon bəçımı inboks əğandi. Əy ıştə nıvıştəyonış saytədə doəbo, bəvədə azən çə məğalə təhlili, bə məydon beşə sualon cəvobi, bə Allahverdi müəlimi ıştə sualon jurnalədə bınıvıştom. Bı piyoən ğeyd kardıme ki, düzə tənğidon ğəbul bəkardemon, səfə tənğidon cəvobi bədomon, çəvon həxədə ıştə fikon, təhlion bənıvıştemon. Əve,  çı məğalə həxədə ıştə fikon çokonə zınedəm, jəqoən nıvıştedəm. Ç Allahverdi mamu həminə məğaləo kali hisson çoknə nıvıştəşe, həmin formədə dərc kardedəmon və əvoni boşıməro təhlil kardedəmon.
 

1)  Allahverdi Bayrami: "Aləm məno-məzmuno ve qeşə sıxane, mucərrədə nome. 1989-nə sori əmə Masalon tolışə ruşinfikon qıləy dastənıvıştəy- “Honi” jurnal təsis kardəmonbe, çan numrə nıvıştəbe, çokə səkıştəon bə dast vardımone...”Aləm” jurnali nomi bə tolışi həminə məno bıdə COHON nomi əvəz karde əbi. Esət dəvardə həni, Xıdo xəy bıdə." 

Təhlil və iza: Müəllif nıvıştedə ki, "aləm" sıxani bə tolışi həminə məno bıdə "cohon" sıxaninə əvəz karde əbi. Əqəm ım sıxanım çı nüperəsə filoloqon qəvo məsəbəy, bımi reaksiyə nədəym. Yəğın çı Alləhverdi müəlimi xəbəş ni ki, çı Fəxrəddin Əboszodə nıvıştə "Tırki-Tolışi luğət" kitobi 22-nə səyfədə "aləm" sıxani tolışiyədə tərcümə "aləm", "dınyo", "cohon" nıvıştə bə. Co mənbəonədə, kitobonədə "cahan" (dünya, aləm) sıxani bənə farsi sıxani, "aləm" (kainat, dünya, yer kürəsi və s.) sıxani bənə ərəbi sıxani nişon doə bə.. Im "aləm" sıxani tolışiyədə çı "cohon" sıxanisə ve oko doə bedə. Bəbe vote ki, çəmə həmə şairon, ənıvışton ım sıxani oko doydən. Bəqəm "Aləm" nomi dı "cohon" nominə dəqiş kardeyədə məno dəqiş bedə? Yolon votəy, sə bə səği jəy, ya sığ bə sə jəy, çı fərqış heste? Və yaxud, Həsən kəçəl, kəçəl Həsən, hiç fərğış ni.. 

2) Allahverdi Bayrami: "REDAKSİYƏ HEYƏT... Jıqo dərəsəym ki, “ İyo kiyon bənine?” parsi cəvob doə bıəni. İyo ehtivo bənine Tolışi tarix, coğrafiya, filoloqiya, mədəniyət, hınəsənət, jurnalistika, mətbuat i.c. sahonədə kılınqjə alimon, yolə şəxsiyəton, Məsələn, Novruzəli Məmmədov, Əbulfəz Rəcəbov, Rasim Heydərov, Maqsud Məmmədov, Əlirza Əliyev, Elman Mirzəyev, Elnur Ağayev, Nəriman Ağazadə, Həşim Kəlbiyev, Bəxtiyar İzzətov i. c. i.c. kəson." 

Təhlil və iza: Çı hürmətinə Allahverdi müəlimi ım nıvıştəyon veən dığğətinə hande ehtiyoc ni. Diyəkən çı rüjədəmon ki, çəmə dahi, alim Novruzəl Məmmədov çand sore bə rəhmət şə, Allahverdi müəlimi hələ xəbəş ni. Nıvıştəşe ki, bəpe əçəy nomonən çı jurnali redaksiyə heyətədə nıvıştəonbəy. Az bə sə dəşedənim, ım kom kitobədə nıvıştə bə ki, çaçd sor çımi bə nav, bə Xıdo rəhmət şə odəmi, mardə odəmi nomi çı jurnali redaksiyə heyətədə bınıvıştiy?! Oxo ımi nıvışteyədə fik karde lozime ki, ım məğalə mətbuatədə çap bəbe. Imi handəkəson bımi çiç bəvoten? Əv bəmə irad qətedə ki, çı jurnali redaksiyə heyətiyədə bı piyo çəy nıvıştə nomədə odəmon nom bənine. Ay Allahverdi müəlim, çı "Aləm" jurnali nəşr beyədə zəhmət nıbə odəmi nomi dı kom həx-hisobinə bə redaksiyə heyət nıvıştəninbimon? Məqər əmə jurnalımon ıştəni fors kardero, bə cəmati nişon doyromone çap kardə ki, vəyo ıştı votə alimon, şairon, ənıvışton nomi bınıvıştəmon. Əmə ıştə nomo dıvuədə bə kitobon eğandenə, ıştəni bə tolışi ədəbiyati tarıx ğəsto dəğandenə, bə tarıxədə nibəmanedmon. Omə nəsıl çəmə kardə koon həmə obətırne, pəydo bəkarde, analiz bəkarde, çəğın bə məydon bebəkarde. Ki bə çiçi loyiq bıbo, həmin molyəti bəste. Lap mı çəvon nomım nıbıştəbəbəy. Maştə əvon bəmı nəvotin ki, baləma, əmə bə çı jurnali çapədə zəhmətımon ni, çəy xəbəmon ni, boçi çəmə nomonıon vəyo nıvıştə? Çiki vəyo zəhmət hestbe, ki ımış bə miyonə bekardə əşəy nomi ənıvıştim.  

3)  Allahverdi Bayrami: Bə şeeri ne, bə nəsr əsəron, bə elmi-publisistikə məqaləon, bə tədğiğaton, bə tənqidi-təhlili nıvıştəyon vırə ve doy lozime. Rəsm əsəron, şeeron, fotoon... əncəx bə təylə vıron noy lozime. 

Təhlil-iza:  Ve çokə məsləhəte, dı fikinə tam rozimon. Jurnali iminə nümrədə jəqo kardəmone və omə nümronədən bı prinsipi əməl bəkardemon. Çünki, çəmə ədəbiyatədə, bəbe vote ki, şeeri, kamən bıbo, inkişaf kardəşe. Bə nəsr əsəron, bə elmi-publisistik nıvıştəyon, bə tədğiğaton, bə tənqidi-təhlili nıvıştəyon vırə ve bədomon ki, həmin sahonən inkişaf bıkən. 

4) Allahverdi Bayrami: “Tolışi-tırki zıvonədə kali sıxanon tərcumə” (??) Im çı luğəte? Veyni tolışi-tırkiyədə eyni sıxanonin. Əncəx tolışiədə bıə sıxanon- çəy vədə tırki tərcumə bıəon nişo doy lozime.Məsələn: Avə-bulud... Avəsu-ildırım... Avsi-asi...Az-mən... Am-çiyin... ha jıqo... 

Təhlil-iza: Müəllifi çı nıvıştəyonko jıqo bə sə dəşem ki, əy vote pidəşe ki, tolışi-tırki zıvonədə eyni bə sıxanon dərc karde məsləhət ni. Bəs, handəkəson tolışi-tırki zıvonədə i çür bə sıxanon onımuton? Ağıl-ağıl, antik-antik, aptek-aptek, arif-arif, aqil-aqil... Bəs ım sıxanon omute lozim ni? Votedə ki, əncəx tolışiədə bə sıxanon- çəy vədə tırki tərcümə bəon nişo doy lozime. Həmən ıştə nıvıştəy imin cümlədə çı "tərcümə" sıxani navədə suali işarə noəşe, qa ki, ım sıxan çəmə zıvonədə ni, əncəx 3-nə cümlədə həmin sıxan oko doəşe. Imiyən bə nəzə rosıne pidəme ki, "tərcümə" sıxaniyən tolışi zıvoni lüğətədə heste.( Fəxrəddin Əboszodə "Tırki-tolışi luğət", səh.505). Allahverdi müəlim har vırədə ım tərcümə kitobonko qəp jəydə, sitat nişon doydə, çəy həxədə məğalon nıvıştedə. Ve marağine, çı sıxanon xəbəş nıbo, ya zıne-zıne jıqo səfon kardedə? 

5)  Allahverdi Bayrami: Muşahidə kardıme ki, jurnali bə çap hozı bıkon bə muəllifi nıvıştəyon mudaxilə kardedə. Məsələn, 1) həm ü, həmən u hərfon sənibəton qit oko doə bedə. Halonki tolışi ruşinfikon arədə bə ğərol omə bıə ki, sıxanon de iqlə hərfi bınıvıştəmon: (U), əmmo de ha dıqlə sədo bahandəmon. (orfoqrafiya-orfoepiya) 2) “De”, “də”, “dı “ navsıxanon məsələ ve muzakirə bıə, imon vemənəynə beyro, “de” bınıvıştəmon, bıdə “dı” (iki), “də” (dərə) sıxanon bəyəndı nıqının...
Təhlil-iza: Bı nıvıştəyədə bə səfon diyə bıkəmon: 1) "Muşahidə kardıme ki, jurnali bə çap hozı bıkon bə muəllifi nıvıştəyon mudaxilə kardedə." Çı cümlə nav cəm holədəye, oxoy tək holədəye. Im cümlə bı formədə bəninbe: Muşahidə kardıme ki, jurnali bə çap hozı bıkon bə muəllifi nıvıştəyon mudaxilə kardedən. 2) ) "həm ü, həmən u hərfon sənibəton qit oko doə bedə.". Im cümlən çə cümlə jüjədəye. Im cümlə jıqo nıvışte lozibe: həm ü, həmən u hərfon sənibəton qit oko doə bedən. Isə boən, Xıdo tərəfə qəp bıjənəmon. Redaktor bə jıqo səfon müdaxilə kardənine, ya ne? Həni veən ədəbi zıvonımon ni, hiç nıbo qəp jəyro zıvonımon bıbo.  Allahverdi müəlim düz ğeyd kardedə ki, əmə bə kali nıvıştəyon müdaxilə kardəmone. Kali orfoqrafik səfon düz kardəmone, tırkiyədə bə sıxanonımon dı tolışi sıxanon əvəz kardəmone və s. Əncəx jıqo müdaxilə kardəmone ki, həmin müdaxilə bə nıvıştəyon məno, bəçəvon məğzi təsir kardənişe. Məsələn, əqəm ım rüj çı Bayrami müəlimi məğalə bəçəmə redaksiyə oməbəy, çı rəhməttiğ Novruzəli müəlimi nomi çı siyahiyo beəkəymon və ya bə Alləhverdi müəlimi əvotimon ki, ım kəxəlizi balə redaktor çı mardə odəmi nomi çoknə bə rurnali redaksiyə heyət dənəo? Çı rəhməttiği nomi çə siyahio rə bımolən, aybe! Bəşımə jıqo səfon karde eqındəni. Jıqo vıronədə müdaxilə karde səvobe. Çı müəllifi "çı", "dı" navsıxanon həxədə nıvıştə sıxanonədə kamişəy həğiğət heste. Çünki jurnalədə 2-3 vırədə çı "dı" vırədə "de" nıvştə bə. İnşalla, omə nümrədə bımi dığğət bəkardemon. Çəmə zıvonədə ım "dı"-"de" məsələ ve ğəlizə məsələye. Pidəme ənə iyo Əmirrıza nomədə qıləy tolışi feyzbukədə çı Allahverdi müəlimi bı məğalə həxədə nıvıştə fikon bəşımə nəzə bırosınom: "Çımı şəxsi nəzəron: Sıftə təbrik kardəm, bəçəmə xəlği bo ım tojə "Aləm" jurnali əsəriro ki, ha çəxtəən jığonə jurnalon bıbun, ojən kame! İnşallah ojən tojə əsəron, jurnalon çapo bebəşen. Əmmo, "çı" , "de", "dı" barəndə çımı nəzər: Çımı zınə, "çı" forma navsıxanonəndə dırıste. Çoknə? Joğo ki, Tolışiədə "ÇI+mı(n)= çımı(n)" , "Çı+tı=ştı" i. c. heste. Həmən "dı" forma roste. Çoknə? Jığo ki, "Dı" həmonə "2"-e, və " İyənDI" (iyəndı=1 və 2) sıxanəndə oko doə bedə. ımiən bıvotom ki, azən sıftə "Çe", "de" forma oko ədəym... Xıdo ovand bıdə bə çəmə bıvəon, nəhənqə alimon. Tənqidən əqəm dı elmi, məntiqi əsoson bıbu, qıləy yolə neməte. Ve səğbıbən!". Im sitati iyo noyədə məğsədım əve ki, har kəs dı Allahverdi müəlliminə i fikədə ni. Im "dı"-"de" məsələ dı elmi tədqiqinə bə miyonə bekarde lozime. Əncəx, bə müəllimi nıvıştə sıxanon dığğət bıkən: "“De”, “də”, “dı “ navsıxanon məsələ ve muzakirə bıə, imon vemənəynə beyro, “de” bınıvıştəmon, bıdə “dı” (iki), “də” (dərə) sıxanon bəyəndı nıqının...". Çokonə yəne, jığo bınıvıştəmon ki, bəyəndı( əqəm "de" nıvışte lozimesə, bəvədə müəllif "bəyənDI" sıxani vırədə "bəyənDE" nıvıştəninbe, əncəx jıqo sıxan çəmə zıvonədə ni) nıqınon? Ki çoknə piyedəşe jəqo kardənine? Şımə filoloqion, çı sıxani həğiği rişə bə məydon bekardəninon, bəştə xəlxi təğdim kardəninon. Əqəm ımi karde zınedənion, hiç nıbo co sıxani bəçəy vırə eməğətən. 

 

Isə dəvardəmon bə "ü" məsələ. Çı müəllifi "ü" hərfi həxədə nıvıştəyonən əməni qane kardedənin. Allahverdi müəlim votedə ki, "Aləm" jurnali iminə nümrədə həm "ü", həmən "u" hərfon oko doə bən. Əv, ğeyd kardedə ki, əmə tolışi rüşinfikon arədə bə ğərol oməmon ki, sıxanon dı "u" hərfi bınıvıştəmon, əncəx "ü" və "ü" sədo bahandəmon. Az zınedənim ki, ımon dı ki məsləhət kardəşone, bı ğərol omən? 
 

Rəhməttiğ alim Novruzəli Məmmədov ıştə "Tolışi-urusi-tırkiə lüğət" (Bakı, "Nurlan" nəşriyati-2006) kitobədə təsdığ kardedə ki, tolışi zıvonədə, əlifbaədə "ü" hərfi heste. Lap çı kitobi dimədə "lüğət" sıxaniyədə "ü" nıvıştə bə. Bı kitobədə bə 70 nezi dı "ü" hərfinə bino bə sıxanış çap kardə. Əqəm şımə jıqo qıləy ustodi, alimi nıvıştəyon say nıkarde-nıkarde ıştə arədə ım məsələ müzakirə kardedəonsə, çəy nıvıştəyon bə nəzə nıste-nıste ıştə zınəyon bə miyonə bekardedəbonsə, omə nəsılən ıştə zınəy bəkarde, şımə nıvıştəyon say nibəkarde.
   

Tolışi ictimai-siyasi xadim, alim, "Tolışi Sədo" rüjnomə sərredaktor, tolışi zıvoniro ve əziyəton kəşə kəs Hilal Məmmədov "Tolışi Sədo" rüjnomə N; 06 (114)-də ğeyd kardedə ki, rəhməttiğ Zülfüqar Əhmədzodəən ıştə nıvıştəyonədə Pensə di ne, Lankoni ləhcə əsas peğətəşbe. Kakalos diko bə rəhməttiğ Əhəd Muxtarən jəqo. Əlbəttə sıxan ni ki, əvon ıştə nıvıştəyonədə Ostoroədə oko doə bə kali sıxanonən (məsələn, hırdən(əğıl), tıle(vite), üyə(moğnə), bi-(bib), külok(voş) və i.a.) və "Ü" hərfiyən parəlel formədə istifodə kardəşone.
 

Tolışi nəhənqə şair, ustod, Əli Nasiriyən təsdığ kardəşe ki, çəmə zıvonədə "ü" hərfi heste, bənə "Qonə şələ" qıləy qonə kitobədə "ü" hərfi oko doəşe.
 

Əve, bəmə ımi irad qəte düz hisob kardedənimon. Isə, əmə bı yolə şəxsiyəton votəy quş bıdənon, çəvon nıvıştə formədə bınıvıştəmon ya şımə votə formədə bınıvıştəmon? Boçiro bəpe tojə ənıvışton, nüperəsə nəsıl çı jıqo çiyon əziyəti bıkəşo? Əqəm məsləhət kardedəbion, dı rəhmətiğ Novruzəli müəliminən, dı Hilal müəliminən, dı ustod Əli Nasirinən və s., dı həmməynə məsləhət əkəyon ımi, çəğın ğərol ğəbul əkəyon. Im zıvon kəlxozi vıjor ni ki, ki çiç pidə bıkəo. Əqəm hay boştəro 5-6 kəs ico qırdə bıbəmon, ıştə votəyon, zınəyon, nıvıştəyon dı zünə bə zıvon, bə cəmati beyn dəfırsınəmon, bəvədə çəmə zıvon vırti-vılo bəbe. Alimon, ənıvışton, şairon həmə bə i vırə qırdə bəninin, bə miyonə məxrəc oməninin ki, omə nəsılən bənə bəmə dı sıği arədə nımondo.
   

6)  Allahverdi Bayrami: "Muəllifon de fotoon doy çoke, əmmo çəvon həxədə kırtə bioqrafiya həm doy lozime, bıdə bahandon bızının ki, ın bınıvışt kiye, komonədəy, çı ixtisosi soybe, kom kitobon xıvande, ictimaiyətədə movqeş çiçe? i. c. i. c."

Təhlil və iza: Çı Allahverdi müəlimi ım fikən düzə fike, çı müəllifon bioqrafiyə doy lozime. Bə jurnal ıştə nıvıştəyon ğandəkəson çok zınedən ki, əmə bəvonku çəvon bioqrafiyə piyəmone və kali kəson ıştə bioqrafiyəşon bəməro ğandə. Material ve be qorəş, bə jurnal dənıvıjqiye qorəş bə ixtisar eğandəmone. Yəni fik kardımone ki, ım veən vacib ni. İnşalla, omə nümronədə çı müəllifon həxədə kırtə məlumaton bənıvıştemon. Əncəx ımiyən vote pidəme ki, jurnali iminə nümrədə dərc bə şeeron müəllifono veyni bəməro, bioqrafiya bə i ton bımando, hi şeerən ğandəşon ni. Çəvon şeeronımon dı zünə, çı kitobono, çı sosial şəbəkono dı zünə qırdə kardəmone. Omə nümronədə ki, bəmə material bıvğando, əçəy nıvıştəyon dərc bəkardemon. 

"Aləm" jurnali nomo bə əhandon sıxan doydəmon ki, bəştə milləti mədəniyəti, ədəbiyati, tarıxi dıli sıxto ko bəkardemon. Tolışi həxədə bə xəbon, məlumaton, nıvıştəyon vaxti vaxtədə bəştə xəlqi bərosınemon. Bı koədə bəmə çı tolışi səvodinə, talantinə avlodon dıştə ədəbi-bədii, elmi-publisistik nıvıştəyonnə dastək, komək kardəninin. Əve, çı tolışi həmə ənıvıştonko xayş kardedəmon ki, ıştə marağinə, bə xəlxi loziminə nıvıştəyon bəçəmə redaksiyə bığandən, dərc bıkəmon, çəmə millət bahando. "Aləm" jurnali bə bo har kəsiro oje. 


Vüqar HƏMATİ,
"Aləm" jurnali sərredaktor
Lik, Həmat, 30.08.2016

Просмотров: 20707 | Добавил: admin | Рейтинг: 5.0/1
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]

Sayta giriş

Xəbər xətti

ATİŞ-in Milli azlıqların müdafiəsi haqqında çərçivə Sazişi ilə bağlı hesabatı 
Talış xalqı Azərbaycanda yarımkölə şəraitində yaşayır 
Milli azlıqlarla bağlı Avropa Şurasından Azərbaycana tövsiyələr verilib 
Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının Azərbaycan ictimaiyyətinə MÜRACİƏTİ 
Prominent Talysh activist dies in prison in Azerbaijan 
Talış dilinin hazırkı durumu ilə bağlı Azərbaycan Talışların İctimai Şurasının MÖVQE SƏNƏDİ 
ŞİMON! 
Ази Асланов - Генерал Шимон (Генерал Вперед) 
СКАЖИ СВОЕ ИМЯ, ТАЛЫШ 
Zülfüqar Əhmədzadə: Azərbaycan milli ədəbiyyatının  tərəqqipərvər siması 
No free speech for ethnic minority 
Avropa Şurası: Azərbaycanda etnik azlıqların hüquqları ilə bağlı qanunvericilik yoxdur 
''Hökumət milli azlıqların mətbuatına dəstək vermir'' 
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə açıq məktub 
Masallı rayonun Kubın kəndi və onun ətraf toponimləri 
Atam Vəkil DADAŞOV əsil dövlət adamı idi 
Mətləb Pero Dadaşov həbsindən yazır (III yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır (II yazı) 
Mətləb Pero Dadaşov necə həbs edilməsindən yazır 
ƏHƏD MUXTAR-80 
Ahoşta (Əhoşte) 
Müəllim zindanda da müəllimdir... 
Б.В.Миллер. Талышские тексты 
Talış dilində ü/u səsi 
Allahverdi BAYRAMİ. ĞƏLİZƏXUN (2 pərdəynə 7 şiklinə pyes) 
Allahverdi BAYRAMİ. ƏMONƏT ( İ pərdəninə 3 şəkilinə pyes) 
Rusiya talış ictimai təşkilatları 1993-cü ildə Talışda baş verən hadisələrin 24 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır 
ŞİRİN YALAN, YOXSA ACI HƏQİQƏT? 
DIZDİPOK 
Свадьба – Способ Сохранения Талышского Языка 
Talış dilindəki sözlərin təbii xüsusiyyətləri 
Hilal Məmmədov Eldəniz Quliyevi təbrik edib 
Талыши хотят читать, писать и смотреть на родном языке 
Hilal Məmmədov: "Hakimiyyət istəyir ki, bütün sosial və etnik qruplar arasında qarşılıqlı etimadsızlıq mühiti olsun" 
Əli Nasir - Talışın Firdovsisi 
Талышское слово «cо» (двор) в виде морфемы в современных индоевропейских языках 
Talışın əbədiyanar məşəli 
Новрузали Мамедов – 75 (Novruzəli Məmmədov – 75) 
Это не трагедия одной семьи, а трагедия нашей страны, нашей Родины! 
К юбилею Светланы Алексеевны Ганнушкиной! 
Hilal Məmmədov İsa Qəmbəri 60 illik yubleyi münasibətilə təbrik edib 
Xərçəngin dərmanı tapılıb 
Azərbaycan höküməti TALISH.ORG saytına girişi dayandırıb 
“Elçibəyə acıqlandım, məndən üzr istədi” – Zərdüşt Əlizadə ilə QALMAQALLI MÜSAHİBƏ 
“Tolışon Sədo” qəzetinin əməkdaşı Azər Kazımzadə saxlanılıb 
ƏLİ NASİR əbədi haqq dünyasına qovuşdu 
Bəşərə də Allahdan bəla gəldi 
İrana ərzaq almağa gedən Astara gömrükdəki basabasda öldü 
Müqəddəs Kəbə ziyarəti, dələdüzlar, etnik mənsubiyyətə görə təhqir və 27 dövlət xadimli redaksiya heyəti 
Talışlar 
Ко дню рождения Л.А.Пирейко 
Ümid yenə də talışlaradı! 
Çılə Şəv-iniz mübarək! 
General-mayor Vahid Musayev haqqında polkovnik Isa Sadikov yazır 
"Talışsansa, məhv edib qanını da batırarlar 
Avropanın axırıncı pələngi Talış dağlarında 
Talış Mədəniyyət Mərkəzi İdarə Heyyətinin üzvü müraciət yayıb 
Xalqımız dözümlü xalqdır, DÖZƏRİK! 
“Talışam, lakin, qanım Elçibəyin qanı ilə eynidir” – TARİXİ VİDEO 
Türkün misalı! 
“Səadət taleyin biçdiyi dondur” 
Mirəziz Seyidzadənin (ƏZİZ PÜNHAN) “Divan”ında (Bakı-2008, 473 səh.) dini-uxrəvi məsələlərin yeri 
Qaraciyərin yenilənməsi və serrozun müalicəsi resepti 
Faiq Ağayev Rəşid Behbudovdan sonra bunu ilk dəfə etdi - VİDEO 
Ata və oğul: Ruhullah və Məhəmmədəli - hər ikisi siyasi məhbus