Tarix elmləri doktoru Cəmil Həsənlinin Talış xanlığı barədə tarixi həqiqətləri dilə gətirməsi gözlənildiyi kimi ona çoxdan dişlərini qıcamış avtoritar rejimin təmsilçilərini və onların əlaltılarını hərəkətə gətirib. Özünün face sosial şəbəkəsindəki növbəti statusunda tarixçi alim onlara bir daha münasibət bildirib. Cəmil Həsənlinin statusunu oxucularımızla bölüşürük:
"Şah İsmayıl Xətainin dövründə ümumiyyətlə xanlıqlar olmayıb. Azərbaycan xanlıqları Nadir şahın vəfatından sonra yaranıblar. Talış xanlığı ifadəsini guya Rusların gətirməsi barədə fikir də kökündən yanlışdır. Əksinə, Ruslar gələndən sonra Şimali Azərbaycanın digər xanlıqları kimi Talış xanlığını da ləğv etdilər.
Dilavər Əzimli mənim tələbəm olub. Yaxşı keyfiyyətləri var. Lakin tarix elmində bizim üçün elə də önəmli alim deyil. Orta səviyyəli bir tədqiqatçıdır. Tez-tez bilmədiyi məsələlər haqqında fikirlər söyləməyə cəhd göstərir. Bu məsələ ilə bağlı dedikləri tamamilə səhvdir və əminliklə deyə bilərəm ki, səhv olduğun özü də bilir. Amma nə üçün bu səhvə yol verdiyini mən təxmin edirəm.
Hər bir Azərbaycan tarixçisi üçün Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" əsəri təməl mənbəə hesab edilir. Görünür Dilavər bəy bu əsəri yaxşı oxumayıb. Dilavər bəy bu ifadənin (Talış xanlığı) guya etnik qarşıdurma yaradılması üçün ruslar tərəfindən ortaya atıldığını yazır. Tamamilə yanlışdır. İstər xanlıqlar dövründə, istərsə də, rus isğallarından sonra heç vaxt türklərlə talışlar arasında etnik zəmində qarşıdurma olmayıb. İnsafən çarlıq dövründə heç ruslar da buna cəhd etməyiblər. Əksinə, bölgədə türklərlə talışlar çiyin-çiyinə 1826-cı ildə Mir Həsən xanın (Mir Mustafa xanın oğlu) başçılığı altında ruslara qarşı üsyan qaldırdılar və işğal edilmiş bütün Azərbaycan xanlıqları ilə birlikdə rus ordusuna qarşı mübarizəyə qatıldılar. Mirzə Adıgözəl bəy "Qarabağnamədə" yazır: "Qızılbaşlar gəlib Araz çayından keçdikdən sonra (1826-cı ilin iyunu) çayda çimən bir neçə qazağı oldürdülər... Şahzadə (Abbas Mirzə)...Qalaya (Şuşaya) tərəf hərəkət etdi...Lakin şəhərdən başqa Qarabağ əhalisi, bütün bəylər, sultanlar və məliklər xanın (Mehdiqulu xan) yanına və Nayübüssəltənənin hüzuruna gedib, əmr və göstərişlərini yerinə yetirdilər...
Bu zaman rus qoşunu Talış vilayətindən çıxdığı üçün Talış xanları itaət böyunduruğunu öz böyunlarından atdılar. Talış hakimi Mir Həsən xan öz qardaşlarını buraya, şahzadənin hüzuruna göndərmişdi". Bu üsyan zamanı Talış xanlığının əhalisinin qonşu xanlıqlarla birlikdə Rusiya işğallarına qarşı necə fədakarlıqla mübarizə apardığını Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi oğlu özünün "Əxbərnamə" əsərində ətrəflı təsvir etmişdir. Yaxşı olar ki, Dilavər bəy müzakirə edilən məsələ ilə bağlı fikir söyləməzdən əvvəl bu mənbələrə diqqət yetirsin və hansı mənbələrdə Lənkəran xanlığı yazıldığın qoysun ortaya.
"Yeni Müsavat" qəzetinin bu gün verdiyi "Milli Şuranın sədrini “Talış xanlığı” ilə bağlı iddialarla separatçılıq meylləri yaratmaqda ittiham edirlər" yarımbaşlığına gəldikdə isə deməliyəm ki, belə qərəzli yanaşma saxta profillər vasitəsi ilə məlum şəbəkə tərəfindən idarə olunur və həmin meyllərin bu qəzetə də gəlib çıxması bizdə yalnız təəssüf hissi doğurur. Separatçılıq çəhdi Azərbaycan tarixinin bir hissəsi olan "Talış xanlığını" danmaq, ölkənin orta məktəblərində dərslik kimi istifadə edilən bir kitabda "Gülüstan" və "Türkmənçay" müqavilələri əsasında Araz çayından yuxarıda olan Şimalı Azərbaycan torpaqları Rusiya əsarətinə düşdü fikrini səsləndirib, həmin müqavilələrin subyekti olan bu xanlığın ərazilərini nəzərə almamaqla tarixi təhrif etmək, vətənimizin ərazilərinin 30-35 faizini şübhə altına almaqdır."
TALISH.ORG
